Είναι η Ρωσία ιμπεριαλιστική;

Του Αμερικάνου μαρξιστή οικονομολόγου Sam Williams από το http://critiqueofcrisistheory.wordpress.com/is-russia-imperialist/. Μετάφραση: Κ.Μ, επιμέλεια TeoCubanos

Μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για τον Ιμπεριαλισμό της εποχής του Λένιν και τον σημερινό, τη Σοβιετική Ένωση, τη Ρωσία και το ουκρανικό Μαϊντάν και αντι-Μαϊντάν.

Αυτό που ξεκίνησε ως μια μικρής κλίμακας διαδήλωση στο Μαϊντάν-πλατείαΑνεξαρτησίας- του Κιέβου εναντίον της κυβέρνησης του προέδρου της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς στα τέλη του 2013, έχει κλιμακωθεί σε μια κρίση που στη χειρότερη περίπτωση θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν πλήρους κλίμακας πόλεμο μεταξύ της Ρωσίας και της παγκόσμιας αυτοκρατορίας ΗΠΑ -ΕΕ -ΝΑΤΟ (για συντομία «Αυτοκρατορία»). Καθώς όλο και περισσότερα γεγονότα έχουν βγει στην επιφάνεια, έχει γίνει σαφές ότι οι διαδηλώσεις είχαν ένα φιλοϊμπεριαλιστικό χαρακτήρα από την αρχή. Επιπλέον, είναι τώρα προφανές ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει από την αρχή αναμιχθεί σε μεγάλο βαθμό.

Η μονόπλευρη κάλυψη από τα αμερικάνικα ΜΜΕ του “κινήματος της Μαϊντάν”, όπως αποκαλούνταν οι φιλοϊμπεριαλιστικές δυνάμεις στην Ουκρανία, οι δραστηριότητες -χρηματοδοτούμενων από τις ΗΠΑ- ΜΚΟ και ο ρόλος των ΗΠΑ στην φιλοϊμπεριαλιστική “Πορτοκαλί Επανάσταση” του 2004, όλα δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση. Επιπλέον, καθώς η κρίση αναπτυσσόταν αποκαλύφθηκε στο διαδίκτυο ότι διπλωμάτες των ΗΠΑ ευνοούσαν τον δεξιό νεοφιλελεύθερο τραπεζίτη Arseniy Yatsenyuk, ή «Yats”, όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσαν οι διπλωμάτες. Και πράγματι, αμέσως μετά το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Γιανουκόβιτς, ο «Yats» προήχθη σε πρωθυπουργός της νέας πραξικοπηματικής κυβέρνησης στο Κίεβο. Αλλά υπάρχουν κι άλλα.

Σύμφωνα με το Wikipedia, στις 18 Απριλίου του 2014, η Burisma Holdings, μια από τις κορυφαίες εταιρείες παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ουκρανία, ανακοίνωσε το διορισμό του Hunter Biden στο διοικητικό της συμβούλιο. “Η Burisma κατέχει άδειες που καλύπτουν τα λεκανοπέδια του Ντόνετσκ, των Καρπαθίων και του Αζόφ-Κουμπάν και διαθέτει σημαντικά αποθέματα και ικανότητα παραγωγής” ανέφερε η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια.

Ο Hunter Biden, δικηγόρος, είναι γιος του Αντιπρόεδρου των ΗΠΑ Joseph Biden. Σύμφωνα με το Wikipedia, το βιογραφικό του Hunter Biden περιλαμβάνει πολλαπλές συνδέσεις με το χρηματοπιστωτικό κλάδο και την κυβέρνηση: “Από το 2001 έως το 2008, ο Biden ήταν ιδρυτικό μέλος της Oldaker, Biden & Belair, LLP, μιας πανεθνικής δικηγορικής εταιρείας που εδρεύει στη Νέα Υόρκη. Υπηρέτησε, επίσης, ως συνεργάτης και μέλος του διοικητικού συμβουλίου συγχωνεύσεων και εξαγορών στην εταιρεία Eudora Global. Ο Biden ήταν διευθύνων σύμβουλος και αργότερα πρόεδρος του hedge funds PARADIGM Global Advisors… Στην MBNA, μια μεγάλη τράπεζα των ΗΠΑ, ο Biden είχε προσληφθεί ως ανώτερος αντιπρόεδρος”.

Το Wikipedia επιπλέον αναφέρει: “Εκτός από τη συμμετοχή του σε διευθυντικές θέσεις στα Διοικητικά Συμβούλια του U.S. Global Leadership Coalition (ενός δικτύου επιχειρήσεων και ΜΚΟ  για την “παγκόσμια αμερικανική ηγεμονία”), του Truman National Security Project (Προγράμματος Εθνικής Ασφάλειας Truman) και του Center for National Policy (Κέντρου για την Εθνική Πολιτική), βρίσκεται επίσης στη Συμβουλευτική Επιτροπή του Προέδρου του National Democratic Institute (NDI). Το NDI είναιέναπρόγραμμα τηςNational Endowment for Democracy (NED)”. Η NED είναι η οργάνωση που κάνει ότι έκανε η CIA κρυφά πριν από 25 χρόνια.

Ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς είναι ένας κεντρώος Ουκρανός καπιταλιστής πολιτικός που ισορροπεί ανάμεσα στην Αυτοκρατορία και τη Ρωσία. Ο Γιανουκόβιτς είχε νικήσει τους ανοιχτά φιλοϊμπεριαλιστές πολιτικούς που σχετίζονται με τη λεγόμενη Πορτοκαλί Επανάσταση στις εκλογές του 2010. Ο Γιανουκόβιτς είναι  διεφθαρμένος, αλλά αυτό είναι σχεδόν μια καθολική αλήθεια για τους καπιταλιστές πολιτικούς που δρουν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Σοβιετικής Ένωσης και της Ανατολικής Ευρώπης -και όχι μόνο εκεί.

Οι διαδηλωτές εναντίον του Γιανουκόβιτς προσπάθησαν να αναβιώσουν την Πορτοκαλί Επανάσταση. Αυτό επ’ ουδενί δεν ήταν μια επανάσταση, αλλά αντίθετα ήταν ένα κίνημα υποστηριζόμενο από την Αυτοκρατορία των ΗΠΑ. Στόχος του ήταν να αντιστρέψει τις εκλογές που είχε κερδίσει ο Γιανουκόβιτς κατά των πορτοκαλί φιλοαυτοκρατορικών του αντιπάλων με το πρόσχημα ότι τα εκλογικά αποτελέσματα είχαν παραποιηθεί – ένας κάπως αμφίβολος ισχυρισμός.

Η Πορτοκαλί Επανάσταση ήταν μέρος μιας σειράς φιλοαυτοκρατορικών “έγχρωμων επαναστάσεων” -μερικές πετυχημένες και άλλες όχι- που οργανώθηκαν από την Αυτοκρατορία και τους τοπικούς εκπροσώπους της, με στόχο την αντικατάσταση των κυβερνήσεων που αντιστάθηκαν στην Αυτοκρατορία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Άλλες τέτοιες “επαναστάσεις” περιλαμβάνουν την Επανάσταση των Κέδρων στο Λίβανο, την ηττημένη Πράσινη Επανάσταση στο Ιράν, η οποία επίσης προσπάθησε ανεπιτυχώς να ανατρέψει μια προεδρική εκλογή, και η Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία.

Στην Ουκρανία, η Πορτοκαλί Επανάσταση ήταν αρχικά επιτυχής. Η καθαρή νίκη του Γιανουκόβιτς στις εκλογές του 2010, ωστόσο, υπέδειξε ότι το κίνημα δεν είχε ευρεία λαϊκή υποστήριξη μεταξύ του ουκρανικού λαού. Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους από το 2004 έως το 2009, οι ηγέτες της Πορτοκαλί Επανάστασης ηρωοποίησαν τον Stephan Bandera και άλλους Ουκρανούς «εθνικιστές», οι οποίοι είχαν συνεργαστεί με τη ναζιστική Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι αρχικά μικρές διαδηλώσεις με κέντρο την πλατεία Μαϊντάν σταδιακά αλλά σταθερά αυξήθηκαν σε μέγεθος. Πολλοί από τους διαδηλωτές έφτασαν εκεί από Δυτική Ουκρανία(1), όπου τα δεξιά, και ακόμη και τα ανοιχτά φασιστικά αισθήματα ήταν ιστορικά ισχυρά. Οι διαδηλωτές διαμαρτυρήθηκαν ότι ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς είχε υπογράψει μια συμφωνία με τους Ρώσους αντί για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ρωσία, η οποία επιθυμεί να αποτρέψει την Ουκρανία από το να πέσει στα χέρια της Αυτοκρατορίας, προσέφερε στους Ουκρανούς μια καλύτερη συμφωνία. Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Ένωση ζήτησε σκληρά μέτρα νεοφιλελεύθερης λιτότητας σε αντάλλαγμα των δανείων για τη διάσωση της ουσιαστικά χρεοκοπημένης ουκρανικής κυβέρνησης.

Δίπλα-δίπλα με τους “μετριοπαθείς” δεξιούς που αποτελούσαν τον κύριο όγκο των διαδηλωτών, εμφανίστηκε ένας αυξανόμενος αριθμός από φασιστικές δυνάμεις όπως το κόμμα Svoboda, το οποίο είχε ξεκινήσει ως ένα νεοναζιστικό κόμμα πριν μετριάσει ελαφρώς την εικόνα του, και ο ακόμα πιο ακραίος Δεξιός Τομέας. Ο τελευταίος χρησιμοποιεί τα ναζιστικά σύμβολα και δύσκολα κρύβει τον θαυμασμό του, όχι μόνο για εκείνους τους Ουκρανούς που πολέμησαν στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά για την ίδια τη ναζιστική Γερμανία.

Αλλά δεν ήταν αυτά τα μόνα αντιδραστικά σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν. Δίπλα-δίπλα με τα ναζιστικά σύμβολα, εμφανίστηκε η η ίδια η σημαία της δουλείας, τα αστέρια και τα σύμβολα των δουλοκτητών του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου του 1861-1865. Όταν ορισμένοι Ουκρανοί αριστεροί, επηρεασμένοι από την “άκρα αριστερά” της Δυτικής Ευρώπης (2) προσπάθησαν να σμίξουν με τους δεξιούς διαδηλωτές στη Μαϊντάν για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στον αγώνα εναντίον του Γιανούκοβιτς -ένα τεράστιο πολιτικό σφάλμα κατά τη γνώμη μου-, εξοβελίστηκαν από τους κακοποιούς του Δεξιού Τομέα, οι οποίοι αναδύονταν ως ηγέτες του κινήματος στο επίπεδο του δρόμου, αν όχι και στις αίθουσες της εξουσίας. Η μάζα των δεξιών διαδηλωτών δεν έκανε καμία προσπάθεια να τους σταματήσει. Πράγματι, ο Δεξιός Τομέας χαίρει προφανώς μεγάλου θαυμασμού από τους “μετριοπαθείς” διαδηλωτές της δεξιάς.

Τον Φεβρουάριο, ο Δεξιός Τομέας ηγήθηκε μιας πορείας προς το κτίριο του κοινοβουλίου, η οποία ανάγκασε τον Πρόεδρο Γιανούκοβιτς να φύγει για να γλυτώσει τη ζωή του. Ο Δεξιός Τομέας κατέλαβε και την έδρα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας σε μια κίνηση που θυμίζει την περίφημο ναζιστική πορεία στο Σπίτι του Karl Liebneckt -έδρα του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος- στο Βερολίνο το 1933. Αυτά τα γεγονότα αγνοήθηκαν ή μόλις που αναφέρθηκαν στα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ, τα οποία παρουσίασαν ψευδώς το Ευρω-Μαϊντάν κίνημα ως μια δημοκρατική εξέγερση εναντίον της δήθεν ελεγχόμενη από τη Ρωσία δικτατορικής κυβέρνησης του Βίκτορ Γιανουκόβιτς.

Περισσότερα για την αντιδραστική φύση του Ευρω-Μαϊντάν κινήματος

Καθώς δεν είμαι ειδικός για την Ουκρανία, στηρίζομαι σε παρατηρητές όπως του Volodymyr Ishchenko, ενός Ουκρανού κοινωνιολόγου που αντιτίθεται στον καπιταλισμό και είναι μέλος μιας μικρής κίνησης που επηρεάζεται από τη δυτικοευρωπαϊκή «άκρα αριστερά». Όπως κι η τελευταία, ο Ishchenko ήταν στους συμπαθούντες του κινήματος της Ευρώ-Μαϊντάν. Ας δούμε τι έχει να πει σχετικά με το χαρακτήρα αυτού του κινήματος-και να θυμάστε, είναι φιλικός προς αυτό.

Ο Ishchenko αναφέρει λοιπόν: “Η διαμαρτυρία ξεκίνησε στη Μαϊντάν περισσότερο ως ιδεολογική διαμαρτυρία που ήταν, ως κάποιο βαθμό, μια προσπάθεια περάσματος στο Ευρωπαϊκό Όνειρο, ιδωμένο ως ένα είδος ουτοπίας που θα έλυνε πολλά προβλήματα της Ουκρανίας. Για άλλους, ήταν μια διαμαρτυρία εναντίον της Ρωσίας. Γενικά θεωρήθηκε ότι αν ο Γιανουκόβιτς δεν υπογράψει την Ευρωπαϊκή Συμφωνία Σύνδεσης, η Ουκρανία θα ενταχθεί στην Τελωνειακή Ένωση με τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, και το Καζακστάν. Οι χώρες αυτές περιγράφονταν σε αρκετά αρνητικούς τόνους ως αυταρχικές, φτωχές χώρες που η Ουκρανία δεν χρειάζεται να προσανατολιστεί προς αυτές”.

Ακόμη και αν δεν εμπλέκονταν οι φασίστες, αυτή από μόνη της είναι μια βαθιά αντιδραστική θέση. Αντανακλά μια έλξη για την εκμετάλλευση χωρών από την παγκόσμια αυτοκρατορία των  ΗΠΑ-ΕΕ-ΝΑΤΟ, σε συνδυασμό με εχθρότητα προς φτωχές εκμεταλλευόμενες χώρες όπως το Καζακστάν. Στο μυαλό μου, αυτός είναι επαρκής λόγος για να καταπολεμήσει κανείς ένα τέτοιο κίνημα. Τηρουμένων των αναλογιών, αυτή είναι μια παρόμοια νοοτροπία με αυτή του “TeaParty” στις ΗΠΑ. Είναι οι διαμαρτυρίες του Tea Party προοδευτικές επειδή αντιτίθενται στην κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα, η οποία ισχυρίζονται, αρκετά ψευδώς βέβαια, ότι είναι φιλική προς τις μη-λευκές χώρες του “Τρίτου Κόσμου”; Δύσκολα. Αλλά υπάρχουν κι άλλα.

Ο Ischenko συνεχίζει: “Αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι η κύρια πολιτική τάση στην Ουκρανία είναι πολύ περισσότερο προς τα δεξιά από ότι, για παράδειγμα, στη Δυτική Ευρώπη. Πράγματα τα οποία θα δεχτούν πολύ έντονη κριτική στη Δύση είναι λίγο-πολύ ανεκτά στην Ουκρανία. Είναι λίγο-πολύ εντάξει να μιλάς για πράγματα όπως “η υπεράσπιση του λευκού ευρωπαϊκού λαού”, κάτι τέτοιο μπορεί ακόμη να ειπωθεί από mainstream πολιτικούς. Είναι ΟΚ να είναι ομοφοβικοί, να μην αναγνωρίσουν οποιοδήποτε ανάγκη υπεράσπισης των ΛΟΑΤ. Σε αυτή την πιο δεξιά κυρίαρχη ιδεολογία, η άκρα δεξιά, ο Δεξιός Τομέας ή το Svoboda δεν θεωρούνται πραγματικά ως κάτι ακραίο”.

Δεν ξέρω τι εννοεί ο Ischenko μιλώντας για την “κύρια πολιτική τάση”, αλλά φαίνεται ότι έχει στο μυαλό του το περιβάλλον, από το οποίο το Ευρώ-Μαϊντάν αναδείχτηκε – τους υποστηρικτές της Πορτοκαλί Επανάστασης. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει όχι μόνο την ανοχή για το Δεξιό Τομέα που περιφέρει ανοιχτά τα ναζιστικά σύμβολα, συμπεριλαμβανομένων περιβραχιόνιων που περιέχουν ένα σύμβολο που «μοιάζει» με σβάστικα. Θα εξηγούσε επίσης την εμφάνιση της σημαίας του αμερικάνικου Νότου, τη σημαία της ίδιας δουλείας, αν και απ’ όσο γνωρίζω υπάρχουν ελάχιστοι Αφρικανικοί που ζουν στην Ουκρανία.

Η επιχειρηματολογία Ischenko για την υποστήριξη προς το Ευρω-Μαϊντάν

Ο Ischenko συνεχίζει: “Αλλά αργότερα κατά τη διάρκεια του κινήματος του Μαϊντάν, ήρθαν τα ζητήματα της αστυνομικής καταστολής και βίας, των αυταρχικών νόμων που ψηφίστηκαν τον Ιανουάριο – αυτά βρέθηκαν στο προσκήνιο. Αυτό ήταν πια το κυρίαρχο ζήτημα και όχι η Ευρωπαϊκή Σύνδεση”.

Πολλοί αριστεροί εδώ στη Δύση έχουν μια ανάλογη επιχειρηματολογία. Ακόμη και αν το κίνημα της Eυρω-Μαϊντάν είχε ορισμένες αντιδραστικές πλευρές, μετατράπηκε σε ένα προοδευτικό κίνημα ενάντια στη δικτατορία όταν η κυβέρνηση Γιανουκόβιτς κατέφυγε σε κατασταλτικές ενέργειες και δικτατορική νομοθεσία για να καταστείλει αυτό που εξελισσόταν σε μια πλήρους κλίμακας εξέγερση με σκοπό την ανατροπή της εκλεγμένης κυβέρνησης..

Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε το παράδειγμα της ίδιας της Γερμανίας κατά τη διάρκεια της ανόδου του Χίτλερ. Ο ημι-δικτάτορας καγκελάριος Heinrich Bruening, ο οποίος κυβερνούσε με διατάγματα και ονομαζόταν “καγκελάριος της πείνας”, κατά καιρούς πήρε δικτατορικά μέτρα σε μια τελικά αποτυχημένη προσπάθεια να εμποδίσει τους ναζί από το να αρπάξουν την εξουσία. Σε ένα σημείο, ο Bruening χρησιμοποίησε την ημι-δικτατορική εξουσία του για να απαγορεύσει στα ναζιστικά Τάγματα Εφόδου, ή SA, να φορούν τις καφέ στολές τους. Αυτό παραβίασε το δημοκρατικό δικαίωμα των Ναζί να εκφραστούν πολιτικά φορώντας ρούχα της επιλογής τους.

Είναι αλήθεια ωστόσο ότι είναι λάθος να συρόμαστε σε υποστήριξη αντιδημοκρατικών νόμων από τις καπιταλιστικές κυβερνήσεις, ακόμη και όταν στοχεύουν στους φασίστες. Οι εν λόγω νόμοι αργά ή γρήγορα θα χρησιμοποιηθούν με διπλάσια ορμή εναντίον των οργανώσεων των εργαζομένων. Και, όπως δείχνει το παράδειγμα της ίδιας της κυβέρνησης του Bruening, τα δικτατορικά του μέτρα δεν εμπόδισαν τους Ναζί από την άνοδό τους στην εξουσία λίγο αργότερα με αποτέλεσμα την καταστροφή όλων των εναπομείναντων δημοκρατικών δικαιωμάτων.

Αλλά μήπως η αντίσταση των Ναζί στην ημι-δικτατορική κυβέρνηση του Bruening άλλαξε τη φύση του ναζιστικού κινήματος, σε ένα δημοκρατικό κίνημα που οι αριστεροί θα όφειλαν να υποστηρίξουν; Φυσικά και όχι! Ομοίως, οποιοιδήποτε καταπιεστικοί νόμοι και δικτατορικά μέτρα λήφθηκαν από την αστική κυβέρνηση Γιανουκόβιτς εναντίον της ένοπλης εξέγερσης του ευρώ-Μαϊντάν -καθώς σε τέτοια εξελίχτηκε, δεν ήταν με καμία έννοια μια ειρηνική μαζική διαδήλωση του είδους με το οποίο είμαστε εξοικειωμένοι στη Δύση- δεν μετέτρεψαν την αντιδραστική εξέγερση του ευρω-Μαϊντάν σε ένα δημοκρατικό κίνημα.

Η άνοδος του κινήματος του “αντι-Μαϊντάν”, στην ανατολική Ουκρανία

Το αντι-Μαϊντάν κίνημα που έχει προκύψει στην Ουκρανία, εναντίον της Euro-Μαϊντανικής πραξικοπηματικής κυβέρνησης του Κιέβου, αντιπροσωπεύεται από οντότητες όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ, που απολαμβάνει σημαντικής υποστήριξης στην ανατολική Ουκρανία. Σε αντίθεση με τους ευρω-Μαϊντανικούς, είναι ανεκτικοί στα αριστερά και τα σοβιετικά σύμβολα, αλλά όχι στα ναζιστικά σύμβολα και σημαίες. Για παράδειγμα,  κόκκινες Σοβιετικές σημαίες και φωτογραφίες του Λένιν αναμειγνύονται με την τρίχρωμη σημαία της αστικής ομοσπονδιακής Ρωσικής Δημοκρατίας και τον τσαρικό δικέφαλο αετό των Ρώσων εθνικιστών. Ενώ οι Ευρω-Μαϊντανικοί κατέστρεφαν τα αγάλματα του Λένιν, οι αντι-Μαϊντανικοί υπερασπίστηκαν αυτά τα αγάλματα.

Φυσικά, αυτά τα σύμβολα αναμφισβήτητα αναμιγνύονται -για παράδειγμα, ο δικέφαλος αετός στη μία πλευρά και το κόκκινο σφυροδρέπανο της σημαίας της Σοβιετικής Ένωσης καθώς και ο Λένιν από την άλλη! Αντικατοπτρίζουν σαφώς τις αντικρουόμενες πολιτικές και ταξικές δυνάμεις που συμμετέχουν στο αντι-Μαϊντάν κίνημα. Αλλά η σχέση των ταξικών δυνάμεων μεταξύ των αντι-Μαϊντανικών, που αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό -όχι  απόλυτα φυσικά- από βιομηχανικούς εργάτες, είναι αρκετά διαφορετική από τη σχέση των ταξικών δυνάμεων στο Ευρω-Μαϊντάν.

Για να είμαστε δίκαιοι με τον Ishchenko και τη δυτική αριστερά που συμμερίζεται τις απόψεις του για την Ουκρανία, οι ίδιοι αριστεροί έχουν δείξει συμπάθειά προς το αντι-Μαϊντάν κίνημα στην ανατολική Ουκρανία, δεδομένου ότι είναι ένα ισχυρό μαζικό κίνημα ενάντια στην «φιλοαυτοκρατορική» κυβέρνηση η οποία με τη σειρά της στηρίζεται από τη μεσαία τάξη του Ευρω-Μαϊντάν με τη βοήθεια των φασιστικών παραστρατιωτικών συμμοριών.

Η θέση του Ischenko και των ομοϊδεατών υποστηρικτών του στη Δύση αναλογεί σε κάποιον που ζει στην εποχή του Εμφυλίου Πολέμου στις ΗΠΑ και είναι φιλικά διακείμενος προς τους Νότιους και τους Βόρειους ταυτόχρονα, επειδή και οι δύο πλευρές απολαμβάνουν την παθιασμένη υποστήριξη σημαντικών τμημάτων του λαού των ΗΠΑ! Αυτά τα γεγονότα δεν εμπόδισαν τον Μαρξ και τον Ένγκελς, που τότε ζούσαν στη Βρετανία, να καταλάβουν από την πρώτη μέρα με ποια πλευρά έπρεπε να είναι.

Οι εκλογές της 25ης Μάη

Κατά τη διάρκεια της συγγραφής αυτού του άρθρου, έφτασε η είδηση των αποτελεσμάτων των προεδρικών εκλογών στις 25 Μαΐου που οργανώθηκαν από την πραξικοπηματική κυβέρνηση του Κιέβου σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει κάποια νομική νομιμοποίηση. Πρώτον, φαίνεται ότι όλοι οι αντι-Μαϊντανικοί υποψήφιοι είχαν εκ των πραγμάτων απαγορευτεί. Δεύτερον, δεν διεξήχθη ψηφοφορία σε περιοχές όπου το αντι-Μαϊντάν συναίσθημα είναι ισχυρότερο, όπως στο Ντόνετσκ. Υπήρξε μια πολύ χαμηλή ψηφοφορία στο Donbass ως σύνολο. Αυτό κάθε άλλο παρά ελεύθερες εκλογές ήταν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα αποτελέσματα είναι χωρίς ενδιαφέρον.

Όπως ήταν αναμενόμενο, ο φιλοϊμπεριαλιστής δισεκατομμυριούχος «βασιλιάς της σοκολάτας» Pyotr Poroshenko κέρδισε τις εκλογές. Επιδέξια νίκησε τους συναδέλφους του δισεκατομμυριούχους όπως η Γιούλια Τιμοσένκο, μια από τους πρωταγωνιστές της Πορτοκαλί Επανάστασης, η οποία ήταν υποψήφια του δεξιού κόμματος Μέτωπο για την Πατρίδα. Η Τιμοσένκο υποστήριξε ένα δημοψήφισμα σχετικά με το ζήτημα της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ελπίζοντας να κάνει μια αξιοπρεπή παρουσία και ίσως να οδηγήσει τον Poroshenko σε δεύτερο γύρο. Αυτή η στρατηγική απέτυχε εντελώς. Η Τιμοσένκο είναι αντιδημοφιλής εξαιτίας της διαφθοράς της. Άλλωστε ήταν στην φυλακή όταν απελευθερώθηκε από την εξέγερση του Eυρω-Μαϊντάν.

Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των εκλογών ήταν η αδύναμη παρουσία των νεοναζιστικών κομμάτων. Τόσο οι υποψήφιοι του Svoboda όσο και του Δεξιού Τομέα έλαβαν περίπου 1% των ψήφων, ακόμη λιγότερο από ότι το νεοναζιστικό Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα (NPD) λαμβάνει τακτικά στη σημερινή Γερμανία.

Μεταξύ των κυριότερων υποψηφίων, ο νικητής Poroshenko φαίνεται ότι ήταν ο πιο «μετριοπαθής». Αυτό δείχνει ότι το ευρω-Μαϊντάν κίνημα ήταν πολύ πιο δεξιό από τις απόψεις των περισσότερων από τους ανθρώπους που ζουν στη δυτική Ουκρανία. Ενώ οι φασίστες του Δεξιού Τομέα ήταν σε θέση να αναδυθούν ως η ηγετική δύναμη στο Μαϊντάν, όπως φαίνεται από τον επιτυχή αποκλεισμό της αριστεράς και τον ηγετικό τους ρόλο στην πορεία στο κοινοβούλιο που ανάγκασε τον Πρόεδρο Γιανούκοβιτς να φύγει για να σώσει τη ζωή του, απολαμβάνουν πολύ περιορισμένη υποστήριξη μεταξύ των ανθρώπων, ακόμη και δυτική Ουκρανία.

Ένα άλλο σημάδι ότι το Ευρω-Μαϊντάν διαθέτει περιορισμένη υποστήριξη, στην καλύτερη περίπτωση, μεταξύ των ανθρώπων της δυτικής Ουκρανίας υπήρξε η άρνηση των ουκρανικών στρατευμάτων να πολεμήσουν τις αντι-Μαϊντανικές δυνάμεις στα ανατολικά. Σε πολλές από τις αντιπαραθέσεις, οι ουκρανικές δυνάμεις είτε έχουν περάσει στην αντι-Μαϊντάν πλευρά ή απλά αρνήθηκαν να πολεμήσουν. Μόνο οι φασίστες του Δεξιού Τομέα έδειξαν να έχουν πραγματικά μαχητικό πνεύμα.

Οι στόχοι της Αυτοκρατορίας στην Ουκρανία

Η ιμπεριαλιστική αυτοκρατορία των ΗΠΑ-ΕΕ-ΝΑΤΟ (3) προσπαθεί να επωφεληθεί πλήρως από τις παραδόσεις των “λευκών” Ουκρανών κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε την επανάσταση του 1917. Αυτές οι παραδόσεις αναπτύχθηκαν περαιτέρω από τον Stephen Bandera και τους οπαδούς του κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου -που ονομάστηκε Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος στις πρώην σοβιετικές χώρες. Οι ηγέτες της “Αυτοκρατορίας”, δηλαδή οι ηγέτες της κυβέρνησης των ΗΠΑ, επωφελούνται από αυτές τις παραδόσεις του αντιδραστικού τμήματος του ουκρανικού πληθυσμού για να αποκτήσουν τον έλεγχο της πλούσιας καλλιεργήσιμης γης, η οποία αναφέρεται και ως “ο σιτοβολώνας της Ευρώπης”. Η Ουκρανία έχει, επίσης  πετρέλαιο το φυσικό αέριο και τους αγωγούς που προμηθεύουν την Ευρώπη με ρωσικό φυσικό αέριο.

Εντός της Αυτοκρατορίας, υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις για ένταση μεταξύ της σημερινής Γερμανίας, η οποία κυριαρχεί τώρα στην Ευρώπη οικονομικά και θα ήθελε να είναι λιγότερο εξαρτημένη από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Η πρόσβασή της στο ρωσικό φυσικό αέριο δίνει στη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες περισσότερο χώρο για ελιγμούς εντός της Αυτοκρατορίας σε σχέση με τις ΗΠΑ. Παρ όλα αυτά, οι ΗΠΑ δεν αγωνίστηκαν σε δύο πολέμους εναντίον της Γερμανίας τον περασμένο αιώνα, έτσι ώστε η Γερμανία να μπορεί να είναι ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ! Οι ΗΠΑ θέλουν να διατηρήσουν το βασικό συσχετισμό δύναμης με τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες -κυρίως τη Γερμανία- που προέκυψε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι λεγόμενοι Ουκρανοί «εθνικιστές» του Euro-Μαϊντάν που ενθαρρύνονται από τις ΗΠΑ για να δοξάζουν το μεγαλείο του ουκρανικού έθνους, όπως ακριβώς οι λευκοί του Νότου μετά τον Αμερικάνικο Εμφύλιο Πόλεμο και την “Εποχή της Ανασυγκρότησης” ενθαρρύνθηκαν να γιορτάσουν τις μεγάλες παραδόσεις του λευκού «Νότιου λαού” και του λεγόμενου έθνους τους.

Στο όνομα της υπεράσπισης των μεγάλων παραδόσεων του Robert E. Lee και του Jefferson Davis, φτωχοί λευκοί ενθαρρύνθηκαν να επιτεθούν στους απελευθερωμένους Αφροαμερικάνους σκλάβους. Αλλά ποιος παίζει το ρόλο των Αφροαμερικανών στην Ουκρανία; Δεδομένου ότι υπάρχουν ελάχιστοι ή και καθόλου Αφρικανοί που ζουν στην Ουκρανία, ο ρόλος αυτός ανήκει στους Ρώσους ή τους Ουκρανούς που μιλούν ρωσικά ως μητρική τους γλώσσα και όχι ουκρανικά.

Και ποιος πρόκειται να παίξει το ρόλο της Κου Κλουξ Κλαν στην Ουκρανία; Ο Δεξιός Τομέας. Δεν είναι τυχαίο η σημαία των “νοτίων” της Συμπολιτείας και της Κου Κλουξ Κλαν εμφανίζονται δίπλα-δίπλα με τα ναζιστικά σύμβολα. (4) Αλλά ακριβώς όπως οι λευκοί εργάτες του Νότου είναι πιο εκμεταλλευόμενοι και σε χειρότερη θέση από τους λευκούς που εργάζονται σε οποιοδήποτε άλλο μέρος των ΗΠΑ, αν η Αυτοκρατορία πετύχει τους σκοπούς  της, οι Ουκρανοί εργαζόμενοι στην δυτική Ουκρανία που μιλούν ουκρανικά αντί για ρώσικα θα είναι σε χειρότερη θέση από ότι οι περισσότεροι άλλοι άνθρωποι στην Ευρώπη -εκτός, δηλαδή, από τους Ρώσους ή τους ρωσόφωνους Ουκρανούς.

Αλλά τι γίνεται με το “ρωσικό ιμπεριαλισμό”;

Λοιπόν, έτσι το βλέπω εγώ και κάποια άλλα τα τμήματα της αριστεράς. Αλλά πολλοί από την αριστερά στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη απορρίπτουν αυτήν την ανάλυση. Αντιπαραβάλλοντας στο τμήμα της αριστεράς που είμαι σε συμφωνία ότι παραγνωρίζουμε το «ρωσικό ιμπεριαλισμό». Δεν ήταν ο Μαρξ, ο Ένγκελς και πάνω απ όλα Λένιν σκληροί αντίπαλοι του ρωσικού ιμπεριαλισμού και όλων των μορφών ρωσικού εθνικισμού;

Σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός καταδυναστεύει και εκμεταλλεύεται τη Λατινική Αμερική και άλλα μέρη του κόσμου, ενώ ο ρωσικός ιμπεριαλισμός ομοίως καταδυναστεύει και επιδιώκει την κυριαρχία πάνω στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Τονίζουν την ιστορία της πραγματικής καταπίεσης του ουκρανικού έθνους από το ρωσικό τσαρισμό από την εποχή των  ημερών της Μεγάλης Αικατερίνης τον 18ου αιώνα, καθώς επίσης και τις υπερβολές της εκστρατείας της κολεκτιβοποίησης του Στάλιν των αρχών της δεκαετίας του 1930, η οποία έπληξε την Ουκρανία ιδιαίτερα σκληρά με συνέπεια εκτεταμένο λιμό. Κατηγορούν όσους από εμάς στην αριστερά βλέπουν την παγκόσμια ιμπεριαλιστική Αυτοκρατορία με επίκεντρο τις ΗΠΑ ως τον πραγματικό επιτιθέμενο στην Ουκρανία, ότι είμαστε υποστηρικτές του ρωσικού ιμπεριαλισμού και της καπιταλιστικής κυβέρνησης του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν.

Τώρα, ακόμη και αν οι επικριτές μας στην αριστερά αυτή έχουν δίκιο για τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της σημερινής Ρωσίας, θα εξακολουθούσε να είναι το καθήκον εκείνων από εμάς που ζούμε στη Δύση -κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες- να ακολουθήσουμε μια πολιτική «επαναστατικού ντεφετισμού» απέναντι στους «δικούς» μας ιμπεριαλιστές εξουσιαστές, Ανεξάρτητα από το πόσο ισχυρός και επικίνδυνος φέρεται να είναι ο ρωσικός ιμπεριαλισμός, και πάλι πρέπει να καθοδηγούμαστε από το σύνθημα “επαναστατικού ντεφετισμού”του Λένιν  και το σύνθημα του Karl Liebneckt ότι «ο κύριος εχθρός είναι στη χώρα μας!».

Τούτου λεχθέντος, είναι η Ρωσία πραγματικά ιμπεριαλιστική; Από τη δεκαετία του 1990 και δώθε, σχεδόν όλες οι αριστεροί συμφωνούν ότι η σημερινή Ρωσία είναι μια καπιταλιστική χώρα. Αλλά δεν είναι όλα τα καπιταλιστικά κράτη ιμπεριαλιστικά. Για παράδειγμα, η Βενεζουέλα είναι ακόμα μια καπιταλιστική χώρα, αλλά είναι ιμπεριαλιστική; Σχεδόν όλοι οι αριστεροί, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που θεωρούν τη Ρωσία μια επικίνδυνη ιμπεριαλιστική δύναμη, υποστηρίζουν σθεναρά τη Βενεζουέλα και την μπολιβαριανή επανάσταση της στον αγώνα της ενάντια στον ιμπεριαλισμό.

Ομοίως, στη δεκαετία του 1930 οι μαρξιστές της εποχής υποστήριξαν την Κίνα στον αγώνα της ενάντια στην Ιαπωνία, παρά το γεγονός ότι η Κίνα τότε τελούσε υπό τον αντιδραστικό χασάπη Chiang Kai-Shek, ο οποίος είχε πνίξει την κινεζική επανάσταση του 1925-1927 στο αίμα της εργατών της Σαγκάης. Επομένως, το εάν μια συγκεκριμένη καπιταλιστική χώρα είναι ιμπεριαλιστική ή είναι μία από υπό εκμετάλλευση χώρα δεν είναι μια απλά ακαδημαϊκή ερώτηση για τους μαρξιστές, αλλά μπορεί να έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες.

Η “προσάρτηση” της χερσονήσου της Κριμαίας από τη Ρωσία

Η κυβέρνηση Πούτιν δεν έχει προσαρτήσει τη χερσόνησο της Κριμαίας; Αυτό δεν είναι μια πράξη γυμνής επιθετικότητας εναντίον της Ουκρανίας; Στην πραγματικότητα, η χερσόνησος της Κριμαίας ποτέ δεν έχει κατοικηθεί από κατά κύριο λόγο ουκρανόφωνους πληθυσμούς σε οποιοδήποτε σημείο της ιστορίας, τουλάχιστον σύμφωνα με όσα έχω καταφέρει να βρω στο Διαδίκτυο. Πολλοί λαοί έχουν ζήσει στην χερσόνησο της Κριμαίας σε όλη την καταγραμμένη ιστορία της. Όμως, από τα μέσα της δεκαετίας του 1860, ο πληθυσμός της Κριμαίας που υπερίσχυε ήταν ρωσικός.

Η κατάσταση αυτή αναγνωρίστηκε από τους μπολσεβίκους όταν η Κριμαία έγινε μέλος της Ρωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, ενώ η μεγάλη μειοψηφία των Τατάρων της Κριμαίας είχαν τη δική τους ξεχωριστή Τατάρικη αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Αν είχε υπάρξει οποιαδήποτε περίπτωση η Κριμαία να αποτελεί μέρος της Ουκρανίας, ο Λένιν, ο οποίος κόπιαζε πάντα για να πάρει το μέρος των εθνών και των λαών που καταπιέζονταν από τσαρική Ρωσία, είναι βέβαιο ότι θα είχε χρησιμοποιήσει όλη την επιρροή του για να ενσωματωθεί η Κριμαία στην Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, και όχι στη Ρωσική Ομοσπονδία Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Αλλά δεν το έκανε.

Πράγματι, ο Πούτιν ως ρώσος εθνικιστής έχει καταγγείλει ότι οι Μπολσεβίκοι υποστήριξαν την ενσωμάτωση της σε μεγάλο βαθμό ρωσόφωνης ανατολικής Ουκρανίας, -την οποία το τσαρικό καθεστώς αποκαλούσε “νέα Ρωσία”- στην ουκρανική Δημοκρατία και όχι στη ρωσική Δημοκρατία.

Το 1945, η Σοβιετική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Ιωσήφ Στάλιν διέλυσε την αυτόνομη Τατάρικη δημοκρατία, για λόγους που θα εξεταστούν στη συνέχεια. Τελικά επί Νικίτα Χρουστσόφ -ο οποίος, ως πρώτος γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του τότε κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος είχε αναδειχθεί ως ο πιο ισχυρός σοβιετικός ηγέτης, μετά το θάνατο του Στάλιν το προηγούμενο έτος, η χερσόνησος της Κριμαίας έγινε μέρος της ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.

Αυτό έγινε σημαδιακά στην 300η επέτειο της κατάκτησης της Ουκρανίας από τη ρωσική αυτοκρατορία κάτω από την αυτοκράτειρα Μεγάλη  Αικατερίνη. Ίσως, έγινε ως ένα μέτρο σεβασμού και αποζημίωσης προς το ουκρανικό έθνος, το οποίο πράγματι είχε υποστεί την καταπίεση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και στη συνέχεια είχε δυσανάλογα σηκώσει το βάρος του εμφυλίου πολέμου που ξέσπασε, ως αποτέλεσμα της κολεκτιβοποίησης της γεωργίας στις αρχές της δεκαετίας 1930. Ωστόσο, ο γιος του Σεργκέι Χρουστσόφ, σήμερα πολίτης των ΗΠΑ, υποστήριξε στο Radio New Zealand ότι ήταν μια καθαρά διοικητική απόφαση μετά την κατασκευή της διώρυγας για την υδροδότηση της Κριμαίας από την Ουκρανία.

Η κυβέρνηση Πούτιν ήταν περισσότερο από πρόθυμη να αποδεχθεί το status quo που καθορίστηκε από την ιστορία -ανεξάρτητα αν αυτό ήταν δίκαιο ή όχι- εφόσον το δικαίωμα της Ρωσίας να διατηρεί τη ναυτική βάση της στη Σεβαστούπολη -το μόνο της λιμάνι που δεν παγώνει- αναγνωριζόταν από το Κίεβο, και εφ’ όσον η ουκρανική κυβέρνηση έπαιζε ένα ουδέτερο ρόλο μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της παγκόσμιας αυτοκρατορίας των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ. Αλλά όταν η ουκρανική ακροδεξιά ήρθε στην εξουσία αυτό το Φεβρουάριο και το Κίεβο έκανε σαφές το σχέδιό του να μετατρέψει το ρωσόφωνο πληθυσμό στην Ουκρανία σε διωκόμενη μειονότητα και αποδιοπομπαίο τράγο, η κυβέρνηση Πούτιν θεώρησε ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να επιτρέψει στην κυρίως ρωσόφωνη Κριμαία να ενταχθεί στην Ρωσική Ομοσπονδία.

Η εναλλακτική λύση θα ήταν να παραδώσει αργά ή γρήγορα τη ρωσική ναυτική βάση στη Σεβαστούπολη στο ΝΑΤΟ. Αυτό θα ήταν αφόρητο για τον ρωσικό λαό, ιδίως υπό το πρίσμα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ μετά την επίσημη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης σε άμεση παραβίαση των διαβεβαιώσεων που είχε ο Μιχαήλ Γκορματσόφ από τους ηγέτες των ΗΠΑ, όταν συμφώνησε για την ενοποίηση της Γερμανίας σύμφωνα με τους όρους των ΗΠΑ.

Υποθέτοντας ότι η σημερινή κυβέρνηση του Κιέβου σταθεροποιείται και κατορθώνει να καταστείλει οριστικά την αντίσταση στις ρωσόφωνες ανατολικές περιοχές, και ακόμη και αν υποτεθεί ότι η Κριμαία παραμένει τμήμα της Ρωσίας, το καθαρό αποτέλεσμα θα εξακολουθεί να είναι μια τεράστια επέκταση της εξουσίας της παγκόσμιας αυτοκρατορίας των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ σε βάρος της Ρωσίας. Η κατάσταση αυτή δεν έχει καμία ομοιότητα με την προσάρτηση στη Γερμανία της γερμανόφωνης Αυστρίας το 1938, η οποία αντιπροσώπευε μία τεράστια ενίσχυση της θέσης της ναζιστικής Γερμανίας εκείνη τη χρονική στιγμή. Για παράδειγμα, στη Γερμανία τα αποθέματα χρυσού διπλασιάστηκαν από τη μεταφορά του χρυσού από την κεντρική τράπεζα της Αυστρίας στην Reichsbank, όπως ονομαζόταν τότε η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας.

Η στάση του Μαρξ, του Ένγκελς και του Λένιν απέναντι στην Ρωσική Αυτοκρατορία

Ναι αλλά δεν ήταν ο Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν μανιώδεις αντιπάλοι του ρωσικού εθνικισμού; Πώς μπορούμε να υποστηρίζουμε το αντι-Μαϊντάν στην ανατολική Ουκρανία, τη στιγμή που σαφώς επηρεάζεται έντονα από το ρωσικό εθνικισμό, όταν όλοι οι ιστορικοί ηγέτες του μαρξισμού αντιτάχθηκαν σθεναρά σε όλες τις μορφές του ρωσικού εθνικισμού;

Φυσικά, οι ιστορικοί ηγέτες μας Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν έζησαν σε διαφορετικό χρόνο από εμάς. Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Ρωσική Αυτοκρατορία έριχνε μια βαριά σκιά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι περισσότεροι αγρότες εντός της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ήταν δουλοπάροικοι που συνδέονταν με τη γη ακριβώς όπως συνέβαινε στην περίπτωση της Δυτικής Ευρώπης κατά τη διάρκεια της φεουδαρχίας του Μεσαίωνα. Τα ρωσικά στρατεύματα έπνιξαν στο αίμα τη δημοκρατική ουγγρική επανάσταση του 1848, σώζοντας έτσι την αντιδραστική Αυστριακή Αυτοκρατορία (μετά το 1867 ονομάζεται Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία). Ως εκ τούτου, κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων του 1848, ο Μαρξ και ο Ένγκελς υποστήριξαν τον πόλεμο κατά της Ρωσίας, καθώς και ενάντια στη Μεγάλη Βρετανία, το “δεσπότη της παγκόσμιας αγοράς”.

Η βιομηχανική καπιταλιστική Μ. Βρετανία στη Δύση και η αυταρχικό-φεουδαρχική Ρωσία στην Ανατολή ήταν οι δύο πυλώνες της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας αντίδρασης. Αν οι επαναστάσεις του 1848 είχαν φθάσει στο επίπεδο της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του 1789-1794, για να μην μιλήσουμε για τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επαναστατική Ευρώπη θα έπρεπε να κάνει έναν παγκόσμιο πόλεμο εναντίον τόσο στη Μ. Βρετανία όσο και τη Ρωσία.

Η κακομεταχείριση των γραπτών του Μαρξ και του Ένγκελς για τη Ρωσία

Η στάση του Μαρξ και του Ένγκελς απέναντι στη Ρωσία αντανακλά την πραγματικότητα της εποχής στην οποία ζούσαν. Αυτό δεν εμπόδισε διάφορους αποστάτες σοσιαλιστές από το να επικαλεστούν την αυθεντία των δυο ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού αφότου είχαν αλλάξει ριζικά οι συνθήκες. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ισχυρίστηκε ότι εφόσον ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν υποστηρίξει τον πόλεμο ενάντια στη Ρωσία το 1848 τότε κι αυτοί απλά εφάρμοζαν την πολιτική τους (των Μαρξ-Ένγκελς) όταν ψήφισαν υπέρ των πολεμικών πιστώσεων στις 4 Αυγούστου 1914.

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο αντιδραστικός πρώην μαρξιστής Sidney Hook προσπάθησε να κατατάξει τους Μαρξ και Ένγκελς στην πλευρά της νεοσύστατης από τις ΗΠΑ παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής αυτοκρατορίας ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Ο Hook το έκανε αυτό με τσιτάτα του Μαρξ και του Ένγκελς που καλούσαν σε πόλεμο εναντίον της τσαρικής Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, ο Μαρξ και ο Ένγκελς ήταν ένθερμοι υποστηρικτές μιας επερχόμενης ρωσικής επανάστασης που προοριζόταν να μετατρέψει τη Ρωσία από ένα πυλώνα της αντίδρασης σε ένα φρούριο της επανάστασης.

Η Ρωσία το 1914

Την παραμονή του «Μεγάλου Πολέμου», αν και η ρωσική επανάσταση δεν είχε ακόμα νικήσει, η Ρωσία είχε ήδη αλλάξει σημαντικά από αυτό που ήταν το 1848. Η δουλοπαροικία είχε καταργηθεί επίσημα το 1861, και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα η σύγχρονη καπιταλιστική βιομηχανία αναπτύσσεται στη Ρωσία. Με τη σύγχρονη καπιταλιστική βιομηχανία ήρθε η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, το οποίο ήταν πολύ πιο ριζοσπαστικό στη Ρωσία από ότι σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή ή άλλη χώρα. Τα χρόνια απομεινάρια των φεουδαλικών σχέσεων σταδιακά έδιναν τόπο στις καπιταλιστικές σχέσεις ακόμα και στον τομέα της γεωργίας.

Μεγάλο μέρος του κεφαλαίου του επενδεδυμένου σε μεγάλης κλίμακας βιομηχανικές επιχειρήσεις στη Ρωσία, καθώς επίσης και στα κρατικά ομόλογα της τσαρικής κυβέρνησης ήταν ξένης προέλευσης. Αυτό το κεφάλαιο προήλθε από τη Μεγάλη Βρετανία και ακόμη περισσότερο από τη Γαλλία -λιγότερο από τη Γερμανία, επειδή η γερμανική βιομηχανία αυξάνεται πολύ ταχύτερα από ότι η βιομηχανία είτε στη Βρετανία είτε στη Γαλλία και, επομένως, είχε λιγότερο πλεόνασμα σε χρηματικό κεφάλαιο που αναζητούσε επενδύσεις στο εξωτερικό. Οι νεοσυσταθείσες βιομηχανικές επιχειρήσεις στη Ρωσία συχνά πήραν τη μορφή εξαιρετικά σύγχρονων πρότυπων εργοστάσιων -για τα δεδομένα του 1914- που ήταν πολύ μεγαλύτερα και απασχολούσαν πολύ περισσότερους εργαζομένους από οποιαδήποτε εργοστάσια στη Δύση.

Στη Δύση, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, υπήρχαν πολλά εργοστάσια μικρότερης κλίμακας που απασχολούσαν μικρότερο αριθμό εργαζομένων. Αυτό αντικατόπτριζε τις σχετικά μικρής κλίμακας βιομηχανικές επιχειρήσεις που κυριαρχούσαν στον καπιταλισμό κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εποχής του ελεύθερου ανταγωνισμού. Στην εποχή του ελεύθερου ανταγωνισμού, η Ρωσία δεν ήταν ακόμα μια καπιταλιστική χώρα.

Ο υπερσύγχρονος καπιταλισμός, στη Ρωσία του 1914 διαμόρφωνε θύλακες εντός μιας κοινωνίας που ακόμα έφερε πολλά από τα σημάδια του πρόσφατου φεουδαρχικού παρελθόντος της. Πολιτικά μέχρι το ξέσπασμα της πρώτης ρωσικής επανάστασης του 1905, η Ρωσία ήταν μια απόλυτη μοναρχία κάτι σαν την Σαουδική Αραβία σήμερα. Μετά την επανάσταση του 1905, συστάθηκε ένα κοινοβούλιο με ελάχιστη πραγματική δύναμη αναδεικνυόμενο από περιορισμένη βάση δικαιούχων του εκλογικού δικαιώματος, με το όνομα Δούμα -το ίδιο όνομα με το σημερινό ρωσικό κοινοβούλιο- καθώς επίσης ανακηρύχθηκε και ένα  Σύνταγμα -αν και πολύ αντιδραστικό.

Το εργατικό κίνημα, το οποίο δεν απολάμβανε κανένα απολύτως δημοκρατικό δικαίωμα πριν από το 1905, είχε μια ασταθή και πολύ περιορισμένη νομιμότητα και μερικούς αντιπροσώπους στη Βουλή. Με αυτή την έννοια, η Ρωσία το 1914 ήταν στην πραγματικότητα πιο προηγμένη πολιτικά από ότι είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες  το 2014 όπου οι εργάτες ως τάξη δεν έχουν καθόλου εκπροσώπους στο αμερικανικό Κογκρέσο. Παρά αυτές τις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που προέκυψαν από την επανάσταση του 1905, το ρωσικό Σύνταγμα ανακήρυξε τον Τσάρο ως τον αυτοκρατορικό ηγεμόνα της Ρωσίας. Ως εκ τούτου, πίσω από έναν κοινοβουλευτικό μανδύα, τα ουσιαστικά στοιχεία της απόλυτης μοναρχίας παρέμειναν άθικτα.

Η τσαρική αυτοκρατορία “φυλακή των εθνών”

Όπως και σε όλες τις αυτοκρατορίες, το ρωσικό έθνος κυβέρνησε και καταπίεσε πολλά άλλα έθνη. Τα μη-ρωσικά έθνη της Φινλανδίας, το μεγαλύτερο μέρος της Πολωνίας, η Λετονία, η Λιθουανία, η Εσθονία, η Λευκορωσία, η Ουκρανία, η Αρμενία, η Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν, και αυτό που ονομάστηκε τότε Τουρκεστάν (τα σημερινά κράτη του Τουρκμενιστάν, του Καζακστάν, του Ουζμπεκιστάν και του Κιργιστάν) κυβερνήθηκαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Επιπλέον, η Ρωσία την παραμονή του πολέμου το 1914 ήταν στη διαδικασία διαμελισμού του Ιράν από κοινού με τη Μ.Βρετανία. Η Ρωσία επρόκειτο να πάρει το βορρά ως “σφαίρα επιρροής” και η Μ.Βρετανία θα κυριαρχούσε στο νότιο Ιράν.

Σήμερα, καμία από τις χώρες που αναφέρονται παραπάνω δεν είναι μέρος του σημερινού ρωσικού κράτους (Ρωσική Ομοσπονδία). Όλα είναι ανεξάρτητα από τη Ρωσία, αν και όχι απαραίτητα από την παγκόσμια αυτοκρατορίας των ΗΠΑ, το οποίο είναι ένα εντελώς άλλο ζήτημα. Πράγματι, η Πολωνία, η Λετονία, η Λιθουανία και η Εσθονία είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Ως τέτοια, τα μέλη του ΝΑΤΟ, επομένως, πρέπει να θεωρούνται εξαρτώμενα μέρη της αμερικανοκ παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής αυτοκρατορίας.

Το ρωσικό χρηματιστικό κεφάλαιο το 1914

Αν και οι Ρώσοι είχαν στην κατοχή τους μετοχές, ομόλογα και τραπεζικές καταθέσεις (χρηματιστικό κεφάλαιο), η ανάπτυξη του ρωσικού χρηματιστικού κεφαλαίου είχε μείνει πολύ πίσω από τις χώρες που ήταν πλουσιότερες σε χρηματιστικό κεφαλαίο, οι οποίες το 1914 ήταν η Μ.Βρετανία, οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Γερμανία. Πράγματι, η Ρωσία ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από ξένα κεφάλαια, ιδιαίτερα από τα γαλλικά. Ο ρόλος του γαλλικού χρηματιστικού κεφαλαίου ήταν ιδιαίτερα σημαντικός επειδή η γαλλική βιομηχανία ήταν στάσιμη εκείνη τη περίοδο. Το κεφάλαιο στη Γαλλία έτεινε να συσσωρευτεί με τη μορφή χρηματικού κεφαλαίου που αναζητούσε επενδύσεις σε χρηματικά δάνεια

Ως εκ τούτου, το 1914 η Ρωσία συνδυάζει στοιχεία ημιαποικιακής και ταυτόχρονα ιμπεριαλιστικής χώρας. Αυτό έθετε το ερώτημα κατά πόσο οι Ρώσοι μαρξιστές θα πρέπει να αγωνίζονται εναντίον του ρωσικού ιμπεριαλισμού ή να υπερασπίσουν τη Ρωσία ενάντια στον ξένο ιμπεριαλισμό όπως θα υπεράσπιζαν οι μαρξιστές την Κίνα κατά του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού στη δεκαετία του 1930.

Αλλά η υιοθέτηση μιας παρόμοιας στάσης απέναντι στη Ρωσία το 1914 θα ήταν ένα σοβαρό πολιτικό σφάλμα. Όπως είδαμε, η Ρωσία κυριαρχούσε και καταπίεζε πολλά έθνη και εθνότητες. Οι πολιτικές του «εκρωσισμού» -αναγκάζοντας άλλα έθνη να χρησιμοποιούν μόνο ρωσικά και να ξεχάσουν τη γλώσσα τους και τον πολιτισμό- ήταν πασίγνωστες. Όπως ήταν και ο αντισημιτισμός και τα πογκρόμ του τσαρικού καθεστώτος. Και ακόμη μεγαλύτερος αριθμός μουσουλμάνων ήταν κυριαρχούμενοι και καταπιεζόμενοι από την τσαρική αυτοκρατορία, όπου η Ορθοδοξία ήταν η επίσημη θρησκεία του κράτους.

Αυτές οι συνθήκες ανάγκασαν τους Ρώσους μαρξιστές να αποδίδουν πολύ μεγαλύτερη σημασία στο εθνικό ζήτημα από τους μαρξιστές οποιασδήποτε άλλης χώρας. Ο ρωσικός ιμπεριαλισμός του 1914 ήταν στην πραγματικότητα ένας συνδυασμός δύο καθεστώτων διαφορετικής ταξικής προέλευσης, ενός αναπτυγμένου σύγχρονου ιμπεριαλισμού βασισμένου στον μονοπωλιακό καπιταλισμό και το χρηματιστικό κεφάλαιο, και ενός στρατιωτικού-φεουδαρχικού ιμπεριαλισμού ριζωμένου στις φεουδαρχικές προ-καπιταλιστικές σχέσεις,  κυβερνώμενος από την συνεχιζόμενη τσαρική απολυταρχία που ήταν ριζωμένη στις φεουδαρχικές σχέσεις.

Κατά συνέπεια, ήταν απαραίτητο για τους Ρώσους μαρξιστές να αντιμετωπίζουν τη Ρωσία ως ιμπεριαλιστικό έθνος και όχι ως καταπιεσμένη αποικιακή ή ημιαποικιακή χώρα. Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας, που ξεκίνησε το 1914 δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να συγκριθεί με τον πόλεμο για την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της που εξαπέλυσε η Κίνα ενάντια στην Ιαπωνία μεταξύ 1937 και 1945. Αντίθετα με την κινεζική περίπτωση, η κατάσταση απαιτούσε μια πολιτική “επαναστατικού ντεφετισμού” από τους Ρώσους μαρξιστές, όπως το έθεσε ο ηγέτης τους Λένιν.

Ως εκ τούτου, η Ρωσία του 1914 παρουσιάζει μια περίεργη εικόνα. Έχει πολλές αποικίες, αν και σε αντίθεση με τις «θαλάσσιες» αυτοκρατορίες της Βρετανίας και της Γαλλίας, οι αποικίες της Ρωσίας αποτελούν μια ενιαία συνεχή γεωγραφική περιοχή. Η Ρωσία ήταν μια ηπειρωτική δύναμη και όχι μια ναυτική δύναμη όπως η Μεγάλη Βρετανία. Δεδομένου ότι είχε μείνει πολύ πίσω από τη Βρετανία, για να μην μιλήσουμε για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γερμανία στη συνολική βιομηχανική ανάπτυξη, η Ρωσία ήταν πολύ πιο αδύναμη στρατιωτικά από ότι ήταν στα μέσα του 19ου αιώνα. Στο στρατιωτικό ανταγωνισμό -τον πόλεμο- όπως ακριβώς και στον οικονομικό ανταγωνισμό, είναι η σχετική -και όχι η απόλυτη δύναμη- των αντίπαλων μερών αυτή που έχει  την αποφασιστική σημασία.

Αυτό φάνηκε από την ήττα της ρωσικής αυτοκρατορίας στα χέρια της νεόκοπης Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας το 1904 – 1905, η οποία συγκλόνισε τους Ευρωπαίους παρατηρητές τότε. Δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι μια λευκή χώρα όπως η Ρωσία θα μπορούσε να ηττηθεί από ένα μη-λευκό έθνος, που μόλις είχε αποφύγει να γίνει το ίδιο μια αποικία ή ημιαποικία. Και αυτό το σημείο αναδειχθεί ξεκάθαρα  από την θλιβερή απόδοση της Ρωσίας κατά τη διάρκεια του ίδιου του “Μεγάλου Πολέμου”.

Το τέλος του ρωσικού ιμπεριαλισμού

Αυτό δεν είναι το κατάλληλο μέρος για να γράψουμε την ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης ή της Σοβιετικής Ένωσης. Εδώ θα περιοριστούμε στην επίδρασης αυτής της επανάστασης στο ρωσικό ιμπεριαλισμό όπως αυτός υπήρξε το 1914. Η Επανάσταση του Φλεβάρη, αν και τυπικά μετέτρεψε τη Ρωσία από μοναρχία σε δημοκρατία, άφησε άθικτη τόσο τη στρατιωτικό-φεουδαρχική πτυχή του ρωσικού ιμπεριαλισμού, καθώς επίσης και τη σύγχρονη ιμπεριαλιστική πτυχή του μονοπωλιακού της κεφαλαίου.

Ενώ ο τσάρος Νικόλαος Β’ είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει το θρόνο, η ταξική βάση του τσαρισμού -η μεγάλης κλίμακας ημιφεουδαρχική γαιοκτησία και οι στρατιωτικές γραφειοκρατικές δομές του κράτους- παρέμεινε άθικτη. Ως εκ τούτου, η Δημοκρατική Ρωσία, η οποία προέκυψε από την επανάσταση του Φλεβάρη παρέμεινε μια ιμπεριαλιστική δύναμη.

Αντανακλώντας το γεγονός αυτό, η προσωρινή κυβέρνηση που δημιουργήθηκε από την επανάσταση του Φλεβάρη, τόσο υπό τον πρώτο πρωθυπουργό της, τον πρίγκιπα Γκεόργκι Λβοφ, όσο και ύπο τον  δεύτερο “σοσιαλιστή” πρωθυπουργό της, τον Αλέξανδρο Κερένσκι, ακολούθησε πεισματικά τους πολεμικούς στόχους του τσάρου, συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης ότι η Ρωσία πρέπει να έχει τον έλεγχο των Δαρδανελίων, που συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο. Ως αποτέλεσμα, οι Ρώσοι μαρξιστές υπό την ηγεσία του Λένιν -όχι χωρίς εσωκομματική αντιπαράθεση- επέμειναν στη θέση του επαναστατικού ντεφετισμού στο πλαίσιο της Δημοκρατίας, όπως ακριβώς είχαν κάνει και επί τσάρου.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση καταστρέφει το ρωσικό ιμπεριαλισμό

Ωστόσο, ο ρωσικός ιμπεριαλισμός -και με την έννοια της φεουδαρχικής στρατιωτικής μηχανής και με την έννοια του μονοπωλιακού κεφαλαίου που κυριαρχείται από το χρηματιστικό κεφάλαιο- καταστράφηκε αποφασιστικά από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Οι τσιφλικάδες, η ραχοκοκαλιά των στρατιωτικών-φεουδαρχικών πλευρών του ρωσικού ιμπεριαλισμού, ανατράπηκαν και έχασαν τα κτήματά τους από τους αγρότες στη μεγαλύτερη εξέγερση των αγροτών στην Ιστορία πριν από την Κινέζικη Επανάσταση του 1949. Ο ρωσικός μονοπωλιακός καπιταλισμός σύντομα εξαφανίστηκε ως αποτέλεσμα της νίκης της πρώτης διαρκούς προλεταριακής επανάστασης. Ο ρωσικός ιμπεριαλισμός ήταν πλέον παρελθόν.

Ήταν ιμπεριαλιστική η Σοβιετική Ένωση;

Η ιμπεριαλιστική δυτική προπαγάνδα και οι εξαγορασμένοι ιστορικοί της ισχυρίζονται ότι η Σοβιετική Ένωση, η οποία προέκυψε από την Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν στην πραγματικότητα απλά μια συνέχεια της παλιάς ρωσικής αυτοκρατορίας σε μια νέα μορφή. Ο όρος “Σοβιετική Αυτοκρατορία” που συχνά εμφανίζεται στα καπιταλιστικά media σχεδιάστηκε για να “επικοινωνήσει” αυτό το σημείο. Οι διάφορες «κρατικο-καπιταλιστικές» τάσεις μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα σήμερα απηχούν τους ισχυρισμούς αυτών των ιμπεριαλιστών ιστορικών. Για παράδειγμα, η  πλέον πολυδιασμπασμένη Διεθνής Σοσιαλιστική Τάση (IST) που ιδρύθηκε από τον αείμνηστο Τόνι Κλιφ υποστηρίζει την άποψη ότι η σοβιετική οικονομία ήταν μια μορφή καπιταλισμού που αποκαλούν “κρατικό καπιταλισμό”.

Οι “κρατικοκαπιταλιστές” επιμένουν ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν κρατικός καπιταλισμός επειδή η σοβιετική βιομηχανία ανήκε στο σοβιετικό κράτος και όχι σε ιδιώτες καπιταλιστές, ατομικούς ή εταιρικούς. Ωστόσο, οι οπαδοί του Cliff υποστηρίζουν ότι, όπως ο καπιταλισμός, η σοβιετική οικονομία βασίστηκε στην διευρυμένη αναπαραγωγή, ή την οικονομική ανάπτυξη, και έτσι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η σοβιετική οικονομία δεν ήταν μόνο καπιταλιστική αλλά και ιμπεριαλιστική.

Κατά τη διάρκεια του “Ψυχρού Πολέμου”, το σύνθημα των Κλιφικών ήταν “ούτε Ουάσιγκτον – ούτε Μόσχα”.Όταν η Σοβιετική Ένωση καταστράφηκε ολοσχερώς υπό τον Γκορμπατσόφ και τον Γιέλτσιν, οι Κλιφικοί χαιρέτισαν την εξέλιξη αυτή ως ένα μεγάλο βήμα για την εργατική τάξη, καθώς, σύμφωνα με την “κρατικο-καπιταλιστική” λογική, μια από τα δύο “ιμπεριαλιστικές υπερδυνάμεις” που είχαν κυριαρχήσει μετά το 1945 στον κόσμο είχε βουλιάξει.

Εφόσον η Σοβιετική Ένωση ήταν “ιμπεριαλιστική”, σχεδόν όλες οι τάσεις του κλιφικού κινήματος αντιλαμβάνονται τη σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία απλά ως την συνέχεια της σοβιετικής εποχής του ιμπεριαλισμού, η οποία με τη σειρά της θεωρείται ουσιαστικά ως η συνέχεια του παλαιού τσαρικού ιμπεριαλισμού που ο Λένιν είχε αγωνιστεί τόσο σκληρά εναντίον του.

Η άλλη κύρια «κρατικο-καπιταλιστική» τάση στο σημερινό σοσιαλιστικό κίνημα, αντλεί την έμπνευσή της από την ηγεσία του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο από το 1968 και ύστερα αποκαλούσε συχνά τη σοβιετική ηγεσία ως «νέους τσάρους». Με τη χρήση του όρου «νέα τσάροι», η κινεζική ηγεσία αρχίζοντας από το 1968 προέβαλε την άμεση εξομοίωση μεταξύ της ιμπεριαλιστικής τσαρικής Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης αφότου ανέλαβαν οι “ρεβιζιονιστές Χρουτσοφικοί” την ηγεσία του ΚΚΣΕ στο 20ο Συνέδριο το 1956.

 Ο μύθος του σοβιετικού ιμπεριαλισμού

Είναι αλήθεια ότι κάτω από τη σχεδιασμένη οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης συσσωρεύτηκε μια τεράστια ποσότητα πλούτου. Αλλά αυτός ο πλούτος δεν είχε συσσωρευτεί με τη μορφή του κεφαλαίου και ως εκ τούτου, όχι με τη μορφή του χρηματιστικού κεφαλαίου. Δεδομένου ότι δεν υπήρχε ουσιαστικά κανένα νόμιμο κεφάλαιο από όταν η Νέα Οικονομική Πολιτική αντικαταστάθηκε από το πρώτο πενταετές πρόγραμμα που αρχίζει το 1928 -και δεδομένου ότι η “δεύτερη οικονομία” ακόμα και κάτω από το επιεικές καθεστώς του Λεονίντ Μπρέζνιεφ (1906-1982) σίγουρα δεν ήρθε οπουδήποτε κοντά στο επίπεδο του μονοπωλιακού καπιταλισμού που παράγει το δικό του χρηματιστικό κεφάλαιο- δεν υπήρχε ούτε ένα καπίκι σοβιετικού χρηματιστικού κεφαλαίου.

Ρωσική Ομοσπονδία: μια φυλακή των εθνών;

Ο Λένιν μισούσε όλες τις μορφές εθνικής καταπίεσης και ρατσισμού, και αν μη τι άλλο το μεγαλορωσικό σωβινισμό που είχε αποδειχθεί το καλύτερο στήριγμα του τσαρικού καθεστώτος. Σε προσωπικό επίπεδο, ο Λένιν ποτέ δεν είπε «εθνικά αστεία». Μετά την επανάσταση, κανένα έθνος δεν αναγκάστηκε να παραμείνει στη Σοβιετική Ομοσπονδία, που επρόκειτο να εξελιχθεί στη Σοβιετική Ένωση. Για παράδειγμα, η Πολωνία και η Φινλανδία δεν έγιναν ποτέ μέλη της Σοβιετικής Ομοσπονδίας. Έθνη που είχαν εξελιχθεί επαρκώς για να υπάρχουν ως ανεξάρτητες χώρες, αλλά επέλεξαν να είναι μέρος της Σοβιετικής Ομοσπονδίας οργανώθηκαν ως Σοβιετικές Δημοκρατίες, με ειδικά αναγνωρισμένο το δικαίωμα της απόσχισης.

Αλλά η παλιά ρωσική αυτοκρατορία εκτός από το να συμπεριλαμβάνει έθνη που ήταν απολύτως ικανά να υπάρξουν ως ανεξάρτητες χώρες, περιελάμβανε επίσης, πολλές μικρότερες εθνότητες που από μόνες τους απλά δεν ήταν αρκετά πολυπληθείς για να λειτουργήσουν ως βιώσιμα, ανεξάρτητα κράτη. Οι λαοί αυτοί οργανώθηκαν σε αυτόνομες σοβιετικές δημοκρατίες. Εκπαιδεύονταν στη δική τους γλώσσα, και σε ορισμένες περιπτώσεις, χρειάστηκε να αναπτυχθούν, για πρώτη φορά, γραπτά αλφάβητα για τις γλώσσες αυτές.

Υπό τον Λένιν, καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια τόσο στις Σοβιετικές Δημοκρατίες όσο και στις σοβιετικές αυτόνομες δημοκρατίες για την δημιουργία ηγεσιών προερχόμενες από τις ίδιες αυτές εθνότητες. Αυτή η πολιτική ήταν το αντίθετο της τσαρικής πολιτικής του «εκρωσισμού». Στην Ουκρανία, για παράδειγμα, ακολουθήθηκε μια πολιτική “ουκρανοποίησης” που περιλάμβανε όχι μόνο τη χρήση της ουκρανικής σε όλες τις επίσημες λειτουργίες, αλλά και την ανάπτυξη μιας ντόπιας ουκρανικής ηγεσίας τόσο στο κόμμα όσο και στο κράτος.

Οι διάδοχοι του Λένιν δεν ανταποκρίθηκαν ωστόσο στα υψηλά του στάνταρ. Είναι γνωστό ότι προς στο τέλος της ζωής του ο Λένιν κατήγγειλε αυτό που θεώρησε ως αδέξιες πολιτικές που αντανακλούν το μεγαλορωσικό σωβινισμό του Ιωσήφ Στάλιν, του Felix Dzerzhinsky και του Sergo Ordzhonikidze εναντίον της δικής τους (των Στάλιν και Ordzhonikidze) μητρικής δημοκρατίας της Γεωργίας. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο Στάλιν, ο Felix Dzerzhinsky, ο οποίος ήταν πολωνικής ιθαγένειας, και ο Sergo Ordzhonikidze ήταν όλοι μη- Ρώσοι. Ως μη- Ρώσοι, πρόσωπα όπως ο Στάλιν, ο Dzerzhinsky και ο Ordzhonikidze ήταν κάτω από την πίεση καθυστερημένων στοιχείων να είναι «πιο Ρώσοι από τους Ρώσους».  Ο Λένιν μισούσε αυτό το είδος συμπεριφοράς.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος επρόκειτο να φέρει μεγαλύτερα προβλήματα στο εθνικό μέτωπο. Οι διαφορετικοί βαθμοί της οικονομικής ανάπτυξης και της ταξικής δομής των διαφόρων εθνικοτήτων και ορισμένες ειδικές ιστορικές συνθήκες που απορρέουν από τη φύση του γερμανικού φασισμού, σε συνδυασμό με την πολιτική της ηγεσίας του Στάλιν της όχι πάντα εθελοντικής (=βίαιης) κολεκτιβοποίησης της γεωργίας -όπου οι αγρότες δεν συμφωνούσαν να ενταχθούν σε ένα συλλογικό αγρόκτημα η ένωσή τους γινόταν ουσιαστικά υποχρεωτική, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τις μαρξιστικές αρχές- δημιούργησε περισσότερους συνεργάτες των Ναζί μεταξύ ορισμένων εθνικοτήτων από ότι μεταξύ άλλων.

Μια ειδική περίσταση ίσχυσε στη Σοβιετική εβραϊκή εθνότητα που μιλούσε τα παραδοσιακά Γίντις. Οι Εβραίοι στην τσαρική Ρωσία ήταν συνήθως έμποροι, πράγμα που σήμαινε ότι πολλοί -όχι όλοι, φυσικά-  Εβραίοι συνδέθηκαν έντονα με την ιδιωτική ιδιοκτησία. Παρά το γεγονός αυτό, υπήρχαν πολύ λίγοι συνεργάτες των Ναζί μεταξύ τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η πολιτική των Ναζί προς το “εβραϊκό ζήτημα” ήταν πολύ απλή. Ήταν η εξόντωση κάθε Εβραίου άνδρα, γυναίκας και παιδιού, είτε πεθαίνοντας στα στρατόπεδα εργασίας ή κατευθείαν στα κρεματόρια.

Επομένως, μέσα στην εβραϊκή κοινότητα που μιλούσε τα γίντις όλες οι τάξεις και στρώματα -εργάτες που υποστήριξαν το σοβιετικό σύστημα λόγω της ταξικής θέσης τους, οι λίγο-πολύ παράνομοι επιχειρηματίες που βρήκαν την ευκαιρία να βγάζουν λεφτά από τις ελλείψεις που μάστιζαν τη σοβιετική οικονομία αλλά ποθούσαν και μια επιστροφή στο καπιταλιστικό καθεστώς έτσι ώστε να μπορούν να εκμεταλλεύονται νόμιμα  τους εργαζόμενους, καθώς και οι επαναστάτες αλλά και οι αντεπαναστάτες διανοούμενοι, δεν είχαν εναλλακτική λύση, από το να βρίσκονται στο πλευρό σοβιετικής εξουσίας εναντία στους Γερμανούς ναζιστές ιμπεριαλιστές εισβολείς. Κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σοβιετικοί Εβραίοι ήταν η πιο πιστή εθνότητα στη Σοβιετική Ένωση, παρά το σχετικά μεγάλο αριθμό επιχειρηματιών -που δραστηριοποιούνταν περισσότερο ή λιγότερο παράνομα- που υπήρχε μεταξύ αυτού του παραδοσιακά εμπορικού λαού.

Τα πράγματα ήταν διαφορετικά μεταξύ των Τσετσένων, των οποίων η κοινωνική δομή έμοιαζε κατά κάποιο τρόπο με των  Εβραίων. Όπως και οι Εβραίοι, οι Τσετσένοι ήταν επίσης ένας εμπορικός λαός στην τσαρική Ρωσίας, και πολλοί Τσετσένοι, ακριβώς όπως και πολλοί Εβραίοι, ήταν επιδέξιοι στο παιχνίδι της σοβιετικής “μαύρης αγοράς”. Όμως, οι Ναζί δεν είχαν καμία πολιτική εξολόθρευσης των Τσετσένων, οι οποίοι ασκούσαν παραδοσιακά τη μουσουλμανική θρησκεία. Πράγματι, κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Γερμανία εμφανιζόταν ως ο υπερασπιστής των μουσουλμανικών λαών,  περίπου όπως οι ΗΠΑ εμφανίζονταν ως ο υπερασπιστής του κινεζικού λαού εναντίον της Ιαπωνίας, και η Ιαπωνία ως υπερασπιστής του ινδικού λαού ενάντια στη Μεγάλη Βρετανία.

Η Γερμανία «υπερασπιζόταν» τα συμφέροντα των μουσουλμάνων, επειδή οι ιμπεριαλιστές αντίπαλοι της Γερμανίας, ειδικά η Μεγάλη Βρετανία, κρατούσαν ένα μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου σε κατάσταση δουλείας. Στο πλαίσιο της γενικής καταπίεσης του αραβικού έθνους, το οποίο αποτελεί μέρος του μουσουλμανικού κόσμου, ο βρετανικός ιμπεριαλισμός εισήγαγε τους σιωνιστές αποικιοκράτες στην Παλαιστίνη αρχής γενομένης με την Διακήρυξη του Balfour το 1917.

Για τους παραπάνω λόγους, από τους μουσουλμάνους Τσετσένοι προήλθε ένας σχετικά μεγάλος αριθμός συνεργατών των Ναζί. Η κυβέρνηση του Στάλιν απάντησε με την απέλαση των Τσετσένων σε περιοχές μακριά από τις συγκρούσεις.

Στο απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η κυβέρνηση του Στάλιν αποφάσισε επίσης, θεωρώντας μεγάλο τον αριθμό συνεργατών των Ναζί μεταξύ των Τατάρων της Κριμαίας – που όπως και οι Τσετσένοι είναι παραδοσιακά μουσουλμάνοι- κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της χερσονήσου, να απομακρύνει τους Τατάρους από την Κριμαία και να διαλύσει την αυτόνομη Σοβιετική Δημοκρατία τους. Οι Τάταροι απομακρύνθηκαν προς την Κεντρική Ασία, η οποία είναι η ιστορική πατρίδα των Τατάρων των οποίων οι Τάταροι της Κριμαίας είναι μόνο ένα υποσύνολο. Ο Τατάρικος λαός στο σύνολό του συγκροτεί τη μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στη σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία και έχουν τη δική τους αυτόνομη δημοκρατία εντός της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η γερμανική εθνότητα του Βόλγα επίσης εξορίστηκε γιατί, υπό το πρίσμα της κοινής ιθαγένειάς τους με τους κατακτητές, η κυβέρνηση του Στάλιν αμφέβαλε για την πίστη τους.

Η απομάκρυνση ολόκληρων εθνοτήτων και η κατάργηση των αυτόνομων δημοκρατιών τους -σε αντίθεση με την επιβολή κυρώσεων για ατομικές περιπτώσεις συνεργατών- ήταν κατάφωρες παραβιάσεις των αρχών του Λένιν και της Ρωσικής Επανάστασης και επομένως σε μεγάλο βαθμό τονίστηκαν από τους δυτικούς ιστορικούς που πληρώνονται για να αμαυρώσουν τη ρωσική επανάσταση και τη Σοβιετική Ένωση.

Ωστόσο, οι υπερασπιστές του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού έχουν το λιγότερο ηθικό κύρος για να ομιλούν επ’ αυτού. Η κυβέρνηση Ρούζβελτ φυλάκισε το σύνολο του ιαπωνικού πληθυσμού των ΗΠΑ -άνδρες, γυναίκες και παιδιά- στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επειδή φοβούνταν ορισμένοι ότι θα μπορούσε να αποδειχθούν πιστοί στην πατρίδα των προγόνων τους και όχι στις ΗΠΑ

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του πολέμου προπαγανδιστικές αφίσες της κυβέρνησης περιέφεραν εξαιρετικά ρατσιστικές καρικατούρες Ιαπώνων. Αυτές οι αφίσες εμφανίστηκαν ευρέως σε εργοστάσια και άλλους χώρους και είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ρατσιστικής υστερίας κατά των Ιαπώνων και Αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής. Αυτές οι αφίσες με τις ρατσιστικές καρικατούρες των Ιαπώνων προειδοποιούσαν τους εργαζόμενους να κρατάνε κλειστό το στόμα τους για να μην τους ακούσουν κατάσκοποι. Προφανώς αυτοί οι Ιάπωνες κατάσκοποι θα ήταν μεταμφιεσμένοι ως λευκοί.

Αν και οι ΗΠΑ ήταν επίσης σε πόλεμο με τη Γερμανία και την Ιταλία, δεν υπήρχαν παρόμοιες ρατσιστικές καρικατούρες των Γερμανών ή Ιταλών στις προπαγανδιστικές αφίσες. Σε τελευταία ανάλυση, οι Γερμανοί και οι Ιταλοί ήταν λευκοί, και το Δημοκρατικό Κόμμα του Ρούζβελτ, ακόμη περισσότερο κι από τον συντηρητικό Ρεπουμπλικάνο αντίπαλό του, εκείνες τις μέρες βασιζόταν στο ρατσισμό των λευκών, και αυτό όχι μόνο στον “Jim Crow” Νότο. Ο μηχανισμός των Δημοκρατών στις μεγάλες πόλεις βασίστηκε στις λευκές εθνοτικές ομάδες, και οι βόρειοι Δημοκράτες παρουσιάζονταν ως υπερασπιστές των λευκών εργατών ενάντια στους Αφροαμερικάνους που ανταγωνίζονταν με τις λευκές εθνότητες για τις δυσκολότερες και λιγότερο επιθυμητές θέσεις εργασίας στην καπιταλιστική αγορά εργασίας.

Η φυλάκιση του αμερικανο-ιαπωνικού πληθυσμού πραγματοποιήθηκε παρά το γεγονός ότι σε κανένα σημείο κατά τη διάρκεια του πολέμου δεν υπήρξε καμία ρεαλιστική πιθανότητα ιαπωνικής εισβολής στις ΗΠΑ. Πράγματι, η ιαπωνική Πολεμική Αεροπορία δεν ήταν σε θέση να εξαπολύσει ούτε μια επιδρομή βομβαρδισμού στην ηπειρωτική χώρα των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια ολόκληρου του πολέμου. Ο διάσημος βομβαρδισμός της ναυτικής βάσης στο Περλ Χάρμπορ, που βρίσκεται στην αποικία της Χαβάης χιλιάδες χιλιόμετρα δυτικά της ηπειρωτικής χώρας των ΗΠΑ, ποτέ δεν επαναλήφθηκε. Αντίθετα, οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν μια απάνθρωπη εκστρατεία βομβαρδισμών εναντίον των ιαπωνικών νήσων μετατρέποντας ολόκληρες πόλεις σε ερείπια. Αυτό κορυφώθηκε με την ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Σε αντίθεση με την αδυναμία της Ιαπωνίας να εισβάλουν στις ΗΠΑ, η γερμανική εισβολή κάτω από τη ναζιστική ηγεσία στη Σοβιετική Ένωση ήταν ένα πολύ πραγματικό γεγονός. Αν ο γερμανικός ιμπεριαλισμός δεν είχε εισβάλει στη Σοβιετική Ένωση, οι εκτοπίσεις των εθνικών μειονοτήτων που έκαναν τόσο μεγάλη ζημιά στην εθνική πολιτική του Λένιν και της Ρωσικής Επανάστασης δεν θα είχαν ποτέ συμβεί. Επίσης, σε αντίθεση με τον παλαιστινιακό λαό, που εξορίστηκε από την πατρίδα του για να κάνει χώρο στο Σιωνιστικό Ισραήλ μετά τον πόλεμο, οι εξόριστες σοβιετικές εθνότητες απορροφήθηκαν στα νέα σπίτια τους από την ταχέως αναπτυσσόμενη σοβιετική σχεδιασμένη οικονομία.

Λόγω της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης του αραβικού έθνους, οι οικονομίες τους δεν ήταν σε θέση να απορροφήσουν πολλούς από τους χιλιάδες εκτοπισμένους παλαιστίνιους. Ως αποτέλεσμα, πολλοί Παλαιστίνιοι εξακολουθούν να στεγάζονται σε καταυλισμούς προσφύγων 65 χρόνια αφού εκδιώχθηκαν από την πατρίδα τους. Δύο ολόκληρες γενιές Παλαιστινίων έχουν μεγαλώσει σε αυτά τα στρατόπεδα προσφύγων, και τώρα μια τρίτη γενιά μεγαλώνει γνωρίζοντας ως σπίτι τους μόνο τα στρατόπεδα προσφύγων. Τίποτα τέτοιο δεν συνέβη στη Σοβιετική Ένωση.

Παρά τις παραβιάσεις των εθνικών δικαιωμάτων ορισμένων εθνών, που προέκυψαν από τη ναζιστική εισβολή και μια λιγότερο ευαίσθητη πολιτική προς τα μη ρώσικα έθνη γενικά, που επικράτησε υπό τους διαδόχους του Λένιν, η θέση των μη ρωσικών εθνοτήτων στο σύνολό τους βελτιώθηκε ραγδαία σε σχέση με την τσαρική εποχή.

Η συνεχιζόμενη επιβίωση των αυτόνομων δημοκρατιών σήμερα -η οποία είναι ο λόγος που η σημερινή Ρωσία είναι ομοσπονδία και  όχι ενιαίο κράτος, -παρά τη ζημιά που έγινε από την παλινόρθωση του καπιταλισμού- είναι μια δημοκρατική -όχι σοσιαλιστική- κατάκτηση που έχει απομένει από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η κατάσταση όλων των μη-ρώσικων λαών, όπως συμβαίνει και με το ρώσικο λαό της Ρωσικής Ομοσπονδίας, έχει επιδεινωθεί δραματικά από την καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης και την παλινόρθωση του καπιταλισμού.

Παρόλα αυτά, ακόμη και σήμερα, θα ήταν χρήσιμο να γίνει σύγκριση των συνθηκών και των εθνικών δικαιωμάτων των μη ρωσικών λαών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, με το πλησιέστερο αμερικάνικο αντίστοιχο στις ρωσικές αυτόνομες δημοκρατίες, τις συνθήκες των ιθαγενών λαών, κοινώς τους επονομαζόμενους  «Ινδιάνους της Αμερικής», στις Ηνωμένες Πολιτείες, στους «ινδιάνικους καταυλισμούς» που υποτίθεται ότι  τους επιτρέπουν να ασκούν τα εθνικά τους δικαιώματά στο πλαίσιο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Τον Δεκέμβριο του 1991, ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Μπόρις Γιέλτσιν, κήρυξε την ανεξαρτησία της Ρωσίας από τη Σοβιετική Ένωση, μια πράξη που έφερε το επίσημο τέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Οι αντιδραστικοί Ρώσοι εθνικιστές διαμαρτύρονταν για χρόνια ότι το ρωσικό έθνος καταπιεζόταν από τις μη ρώσικες εθνότητες της Σοβιετικής Ένωσης. Η διαμαρτυρία αυτή αντηχεί τον ισχυρισμό των λευκών ρατσιστών στις ΗΠΑ ότι οι λευκά Αμερικανοί καταπιέζονται κάτω από την “τυραννία” του Αφροαμερικάνου πρόεδρου Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος υποτίθεται ότι βάζει τα συμφέροντα των λαών του «Τρίτου Κόσμου» πάνω από τους “πραγματικούς” -δηλαδή τους λευκούς-  Αμερικανούς.

Μήπως η ύπαρξη εθνικών μειονοτήτων που αντιμετωπίζουν πραγματική ή δυνητική καταπίεση από την πλειοψηφούσα ρωσική εθνότητα σημαίνει ότι θα πρέπει να ορίσουμε τη σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία ως ιμπεριαλιστική; Σε τελευταία ανάλυση, ένας από τους λόγους που ο Λένιν χαρακτηρίζει την τσαρική Ρωσία το 1914 ως ιμπεριαλιστική ήταν ότι η Ρωσία ήταν μια φυλακή των εθνών. Δεν είναι η σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία, αν και σε πολύ περιορισμένη κλίμακα, ακόμα μια φυλακή των εθνών;

Αν χρησιμοποιήσουμε την παρουσία των εθνικών μειονοτήτων και την πιθανότητα καταπίεσης τους από την πλειοψηφία του έθνους ως διακριτικό στοιχείο μεταξύ των ιμπεριαλιστικών και των καταπιεσμένων εθνών, θα ήταν δύσκολο να βρεθεί μη-ιμπεριαλιστική χώρα σε όλο τον κόσμο.

Για παράδειγμα, η προ του1949 Κίνα θα ήταν “ιμπεριαλιστική”, αφού είχε μειονότητες που η εθνότητα των “μεγαλο”- Han είτε καταπίεζε ή δυνητικά επρόκειτο να καταπιέσει. Η Συρία, το Ιράκ και το Ιράν έχουν το πρόβλημα του “κουρδικού”. Η Ινδία, ακόμη και όταν ήταν τυπικά αποικία της Μεγάλης Βρετανίας, θα έπρεπε να θεωρηθεί ως “ιμπεριαλιστική” η ίδια, επειδή αποτελείται από πολλές εθνότητες που μιλούν πολλές γλώσσες και έχουν διαφορετικές θρησκείες από την κυρίαρχη ινδουιστική εθνότητα. Η γνωστή σύγκρουση μεταξύ Ινδουιστών και Μουσουλμάνων είναι μία μόνο πτυχή του εξαιρετικά πολύπλοκου εθνικού ζητήματος στην Ινδία.

Με τη νίκη του ισλαμοφοβικού BJP υπό την ηγεσία του ακροδεξιού Narendra Modi στις εκλογές του Μαΐου, η οποία έγινε δεκτή με μεγάλη χαρά από τον ιμπεριαλιστικό Τύπο, το εθνικό ζήτημα παίρνει μια νέα οξύτητα στην Ινδία. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ινδία είναι πλέον μια ιμπεριαλιστική χώρα. Ακόμη και οι χώρες της Αφρικής, οι πιο καταπιεσμένες χώρες του κόσμου, περιλαμβάνουν πολλά διαφορετικά έθνη εντός των συνόρων τους. Με αυτή τη λογική και αυτά θα πρέπει να θεωρούνται ιμπεριαλιστικά.

Συμπερασματικά, το εθνικό ζήτημα δεν είναι ένα ζήτημα του παρελθόντος για τη Ρωσική Ομοσπονδία, αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι η σημερινή Ρωσική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία απέχει παρασσάγγας από τη φυλακή των εθνών που ήταν κάποτε η τσαρική Ρωσία.

Καμία παλινόρθωση του τσαρικού ιμπεριαλισμού

Ο στρατιωτικο-φεουδαρχικός ιμπεριαλισμός της προ του 1917 Ρωσίας έχει αποκατασταθεί; Εκτός από το εθνόσημο του δικέφαλου αετού που είναι δημοφιλές μεταξύ των σημερινών ρωσικών εθνικιστών, η απάντηση είναι όχι. Η σημερινή ρωσική έγγεια ιδιοκτησία είναι μια ιδιοκτησία αμιγώς καπιταλιστικού τύπου, και όχι φεουδαρχικού τύπου. Και ακόμη και αν η αντίδραση στη Ρωσία προχωρούσε ως του σημείου που ένας από τους διεκδικητές των τίτλων των Ρωμανόφ αποκαθίστατο στο θρόνο -το οποίο παραμένει θεωρητικά, αν και εξαιρετικά απίθανο, ένα ενδεχόμενο- το φεουδαρχικό σύστημα θα εξακολουθεί να είναι πολύ μακρυά από την επιστροφή του.

Η αντίδραση ενάντια στην Οκτωβριανή Επανάσταση, η οποία αναπτυσσόταν για δεκαετίες, φαίνεται να  φτάνει στο αποκορύφωμά της υπό το καθεστώς του Μπόρις Γιέλτσιν. Αλλά η ουσία της πολιτικής του Γιέλτσιν ήταν η αποκατάσταση όχι του παλαιού στρατιωτικού-φεουδαρχικού καθεστώτος -ο δικέφαλος αετός, που αποκαταστάθηκε ως το οικόσημο της Ρωσικής Ομοσπονδίας- αλλά του καπιταλισμού. Αν και ο Πούτιν έχει ακολουθήσει μια πιο εθνικιστική πολιτική σε σχέση με τον Γέλτσιν, ο Πούτιν είναι επίσης ανίκανος να αποκαταστήσει το στρατιωτικό-φεουδαρχικό ιμπεριαλισμό του τσαρικού παρελθόντος, έστω και αν ο ίδιος προσωπικά θα ήθελε να το πράξει. Ως εκ τούτου, αν και μπορεί να μην το συνειδητοποιείτε αν οι απόψεις σας καθορίζονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της πραγματικής αυτοκρατορίας και του πραγματικού δεσμοφύλακα των εθνών στον σύγχρονο κόσμο, ο φεουδαρχικός-στρατιωτικός ιμπεριαλισμός του τσαρικού παρελθόντος δεν έχει αποκατασταθεί στη σημερινή Ρωσία, ούτε μπορεί να αποκατασταθεί.

Ένας νέος σύγχρονος ρωσικός ιμπεριαλισμός;

Αλλά τι γίνεται με έναν εκσυγχρονισμένο ρωσικό ιμπεριαλισμό βασισμένο στην κυριαρχία του μονοπωλιακού καπιταλισμού και του χρηματιστικού κεφαλαίου; Η ανάπτυξη ενός σύγχρονου ρωσικού ιμπεριαλισμού βασισμένου στο μονοπωλιακό κεφάλαιο υπό την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου -οι ιδιοκτήτες των μεγάλων συγκεντρώσεων στο χρηματιστήριο, των ομόλογων και των μεγάλων τραπεζικών καταθέσεων- δεν μπορεί να αποκλειστεί εκ των προτέρων, για όσο διάστημα η Ρωσία παραμένει καπιταλιστική. Το ίδιο ισχύει και για όλες τις μη-ιμπεριαλιστικές καπιταλιστικές χώρες. Πράγματι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε έναν μελλοντικό ινδικό ιμπεριαλισμό, ή ακόμα και έναν μελλοντικό ιμπεριαλισμό στην υποσαχάρια Αφρική.

Ποιός ξέρει, εφόσον ο καπιταλισμός επρόκειτο να διαρκέσει για μερικούς ακόμα αιώνες, αν το Κονγκό με τον πλούσιο ορυκτό του πλούτο θα μπορούσε να γίνει το κέντρο μιας παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής αυτοκρατορίας όπως είναι τώρα οι ΗΠΑ -επίσης πλούσιες σε ορυκτό πλούτο. Σήμερα, όμως, το 2014, παρά τα βήματα που έχει κάνει ο καπιταλισμός στην Αφρική, είμαστε πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Πράγματι, στις ΗΠΑ του 2014, οποιοσδήποτε είχε φαντασιώσεις για μια πιθανή μελλοντική Κονγκολέζικη παγκόσμια ιμπεριαλιστική αυτοκρατορία θα ήταν ένοχος για φούντωμα της φλόγας μιας  ρατσιστικής υστερίας.

Οι κρίσεις, ο μονοπωλιακός καπιταλισμός και η άνοδος του χρηματιστικού κεφαλαίου

Η μελέτη των κρίσεων και του βιομηχανικού κύκλου, το κύριο θέμα αυτού του blog, απέδειξε ότι μια βασική αντίφαση του καπιταλισμού είναι η ικανότητά του να βελτιώνει το επίπεδο της βιομηχανικής παραγωγής γρηγορότερα από ότι οι αγορές μπορούν να επεκταθούν για να απορροφήσουν την αυξανόμενη ποσότητα των εμπορευμάτων που πρέπει να παραχθούν. Επομένως, ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων  κεφαλαίων από τα οποία αναγκαστικά αποτελείται ο καπιταλισμός, μοιάζει πολύ με το παιχνίδι των παιδιών με τις μουσικές καρέκλες. Όσο περισσότερο ο καπιταλισμός αναπτύσσεται τόσο λιγότερα ανεξάρτητα κεφάλαια επιβιώνουν. Ως εκ τούτου το κεφαλαίο είναι καταδικασμένο να γίνεται πιο συγκεντρωτικό μέχρις ότου καταστεί αδύνατη η περαιτέρω ύπαρξή του.

Είδαμε επίσης ότι κάθε διαδοχική κρίση υπερπαραγωγής, αρχίζοντας με την πρώτη το 1825, αναγκάζει μεγάλα χρηματικά ποσά να αποσυρθούν έξω από την κυκλοφορία να αδρανοποιούνται και να συσσωρεύονται στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών. Αυτό ακριβώς παρατηρούμε σήμερα στον απόηχο της κρίσης του 2008. Δεδομένου ότι η ουσία του καπιταλισμού είναι το Χ-Ε-Χ’, τα τεράστια αδρανή χρηματικά ποσά που δημιουργούνται από κάθε διαδοχική κρίση ανοίγουν τρύπες στη συλλογική τσέπη της καπιταλιστικής τάξης. Αναπόφευκτα, το μεγάλο ποσό των χρημάτων -δυνητικού κεφαλαίου- που κυκλοφορεί από τις διαδοχικές κρίσεις υπερπαραγωγής επιδιώκει επενδύσεις. Ένα μεγάλο μέρος των χρημάτων που αποσύρονται από τα κανάλια της κυκλοφορίας σε κάθε διαδοχική κρίση μετατρέπονται σε πιστωτικό κεφάλαιο Χ-Χ’.

Με αυτόν τον τρόπο, το σύγχρονο χρηματιστικό κεφάλαιο αναπτύσσεται. Μέσα σε 75 περίπου χρόνια -μια ανθρώπινη ζωή- μετά την κρίση του 1825, ο καπιταλισμός του ελεύθερου ανταγωνισμού είχε μετατραπεί σε μονοπωλιακό καπιταλισμό-ιμπεριαλισμό, με τον κόσμο σχεδόν εντελώς χωρισμένο ανάμεσα σε μια χούφτα ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.   Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός έχει δημιουργήσει συγκεντροποιημένα  «τραστ» -τα οποία είναι η κατάλληλη μορφή για μια κεντρικά σχεδιασμένη σοσιαλιστική παραγωγή- πλάι-πλάι με τη συνέχιση του ελεύθερου ανταγωνισμού σε άλλους τομείς της οικονομίας. Με την πάροδο του χρόνου, από κρίση σε κρίση, το στοιχείο του μονοπωλίου δυναμώνει ενώ ο ελεύθερος ανταγωνισμός, αν και δεν εξαφανίζεται, υποχωρεί.

Ιστορικά μιλώντας, η μονοπωλιακή ή ιμπεριαλιστική φάση του καπιταλισμού είναι το πρώτο στάδιο του μετασχηματισμού του καπιταλισμού που βασίζεται στην ιδιωτική ιδιοκτησία και τον ελεύθερο ανταγωνισμό σε σχεδιαζόμενη κομμουνιστική οικονομία των συνεταιρισμένων παραγωγών.

Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός είναι, επομένως, το τελικό στάδιο του καπιταλισμού, αν και, όπως κάθε κοινωνικό φαινόμενο ο ιμπεριαλισμός περνά μέσα από διάφορες δικές του φάσεις. Σε οποιαδήποτε όμως φάση του ιμπεριαλισμού, αναδύονται κάποιες λίγες χώρες που είναι πολύ  πλούσιες σε χρηματιστικό κεφαλαίο και  εκμεταλλεύονται τις άλλες χώρες που είναι σχετικά φτωχές σε αυτό. Για τη μέτρηση του πόσο πλούσια είναι μια χώρα σε χρηματιστικό κεφάλαιο, πρέπει να λάβουμε υπόψη όχι μόνο την απόλυτη ποσότητα του χρηματιστικού κεφαλαίου -μετρημένο όπως όλες οι μορφές του πλούτου στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σε χρήμα, ή σε μονάδες βάρους σε χρυσό που αντιπροσωπεύουν με τη σειρά τους ποσότητες αφηρημένης ανθρώπινης εργασίας μετρημένης σε κάποια μονάδα χρόνου- αλλά επίσης και το μέγεθός του σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας.

Οι χώρες που είναι πλουσιότερες σε χρηματιστικό κεφάλαιο -όχι κατ’ ανάγκην πιο πλούσιες σε βιομηχανικό κεφάλαιο- είναι οι ιμπεριαλιστικές που εκμεταλλεύονται οικονομικά όλες τις άλλες καπιταλιστικές χώρες του κόσμου.

Το χρηματιστικό κεφάλαιο σε σχέση με άλλες μορφές κεφαλαίου

Στον παλιό καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού που έφθασε στο υψηλότερο επίπεδό ανάπτυξής του στη Βρετανία κατά τα πρώτα τρία τέταρτα του 19ου αιώνα, οι επιχειρήσεις ανήκαν σε ιδιώτες ή έστω σε μικρές ομάδες εταίρων. Οι μεμονωμένοι ιδιοκτήτες των σημερινών επιχειρήσεων συχνά μιλούν για τους “υπαλλήλους μου” ή “συνεργάτες μου” ή “τα χέρια μου”, σαν είναι πραγματικά ιδιοκτήτες των εργαζομένων τους, αν και στον καπιταλισμό κατέχουν μόνο την αγορασμένη εργατική τους δύναμη.

Αυτό που σήμερα ονομάζεται επενδυτική τράπεζα, μόλις είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στη Βρετανία το 19ο αιώνα και γενικά διεξαγόταν από επιχειρήσεις οι οποίες ήταν ξεχωριστές από εκείνες που ασκούσαν εμπορικές τραπεζικές εργασίες. Οι εμπορικές τράπεζες ήταν σχετικά μικρής κλίμακας επιχειρήσεις -ταπεινοί μεσάζοντες, όπως ο Λένιν τους αποκαλούσε – απέχοντας παρασάγγας από τις γιγαντιαίες διεθνείς τράπεζες που κυριαρχούν σήμερα στον καπιταλισμό. Μια επιχείρηση που ανήκει σε ένα “αφεντικό” ή μια μικρή ομάδα συνεργατών ήταν χαρακτηριστική του παλαιού βιομηχανικού καπιταλισμού της εποχής του ελεύθερου ανταγωνισμού. Οι σχέσεις αυτές μπορούν ακόμα να βρεθούν σε εκείνους τους τομείς της σημερινής καπιταλιστικής οικονομίας, όπου η παραγωγή πραγματοποιείται σε σχετικά μικρή κλίμακα.

Η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική με τους καπιταλιστές εκείνους που κατέχουν μόνο χρηματιστικό κεφαλαίο, τους οποίους, σύμφωνα με τον Μαρξ και τον Ένγκελς, αποκαλώ χρηματικούς καπιταλιστές σε αυτό το blog. Οι αντιπρόσωποι τραπεζών μιλούν για το να κάνουν τα χρήματα σας να δουλέψουν για σας. Αλλά ποιος είδε μια μπάρα χρυσού, ένα χαρτονόμισμα ή ένα λογαριασμό καταθέσεων να δουλεύει στ’ αλήθεια; Αυτό που η  Τράπεζα λέει στην πραγματικότητα στους κατόχους συνήθως μικρών ποσών κεφαλαίου είναι ότι από τη μετατροπή των χρηματικών τους αποταμιεύσεων σε κεφάλαιο η Τράπεζα θα φροντίσει ώστε η παράγουσα  την υπεραξία εργατική τάξη να δουλέψει ορισμένες ώρες για τους πελάτες της Τράπεζας δωρεάν. Μόνο με αυτή την έννοια το χρήμα «εργάζεται».

Σήμερα, οι μετοχές, τα ομόλογα και τα εργαλεία της χρηματαγοράς, συχνά ανήκουν σε αμοιβαία κεφάλαια τα οποία διαχειρίζονται επαγγελματίες διαχειριστές χρήματος. Οι μεμονωμένοι ιδιοκτήτες των μεριδιών αμοιβαίων κεφαλαίων συχνά δεν κατέχουν άμεσα αυτά τα περιουσιακά στοιχεία. Ο λόγος για τον οποίο τα αμοιβαία κεφάλαια είναι τόσο δημοφιλή είναι ότι το έξυπνο «stock picking» (ΣτΜ: επιλογή επένδυσης στο χρηματιστήριο) είναι δύσκολο για τους μικρούς “επενδυτές”. Οι μικροί, και μερικές φορές όχι τόσο μικροί, μεμονωμένοι χρηματικοί καπιταλιστές δεν έχουν τη γνώση για να διακρίνουν ποιες μετοχές είναι «υπερτιμημένες» στη χρηματιστηριακή αγορά και ποιες είναι «υποτιμημένες». Ενώ το χρηματιστήριο κάνει συχνά λάθος για την αξία των μετοχών, οι συμμετέχοντές του συλλογικά είναι περισσότερο ενημερωμένοι από τους περισσότερους μεμονωμένους καπιταλιστές.

Ένα αμοιβαίο κεφάλαιο ενσαρκώνει την αρχή της Τραπεζικής. Μεμονωμένα άτομα που έχουν πλεόνασμα χρημάτων ή αποταμιεύσεις, δεν έχουν την ικανότητα να δανείζουν ατομικά το πλεόνασμα χρημάτων τους, κι έτσι το καταθέτουν σε μια τράπεζα που κάνει τον δανεισμό και μοιράζεται τα έσοδα από τόκους με τους καταθέτες της. Ένα αμοιβαίο κεφάλαιο εφαρμόζει αυτή την αρχή σε μετοχές, ομόλογα, αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς και ούτω καθεξής. Πολύ συχνά, τα αμοιβαία κεφάλαια στην πραγματικότητα ανήκουν σε μεγάλες διεθνείς τράπεζες.

Το ίδιο ισχύει και για τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Μια ομάδα εργαζομένων, οι ίδιοι όχι καπιταλιστές, αποταμιεύουν για τη συνταξιοδότησή τους. Ένα ορισμένο ποσό των μισθών ή ημερομισθίων τους παρακρατείται και επενδύεται. Αλλά οι εργαζόμενοι δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν σε τι να επενδύσουν τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις τους. Επομένως, οι αποταμιεύσεις τους συγκεντρώνονται και τίθενται  υπό τον έλεγχο ενός επαγγελματία διαχειριστή χρημάτων που είναι γνώστης, ή δήθεν γνώστης, και είναι σε θέση να επενδύσει τις οικονομίες περισσότερο ή λιγότερο έξυπνα.

Μία από τις αλλαγές στο μονοπωλιακό καπιταλισμό από την εποχή του Λένιν είναι ότι τότε η μεγάλη μάζα των εταιρικών μετοχών εξακολουθούσε να ανήκει και να την διαχειρίζονται ιδιώτες. Σήμερα, αντίθετα, τη μεγάλη μάζα των μετοχών, ομολόγων και άλλων τίτλων τη διαχειρίζονται θεσμικοί επενδυτές, όπως τα τραπεζικά ταμεία αρωγής, τα συνταξιοδοτικά επενδυτικά προγράμματα, αμοιβαία κεφάλαια, hedge funds, ασφαλιστικές εταιρείες και αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς. Οι φορείς αυτοί με τη σειρά τους, είναι υπό την κυριότητα  ή τον έλεγχο λίγων διεθνών τραπεζών. Κατά αυτόν τον τρόπο, το “πλούσιο κεφάλαιο” (“moneyed capital”) μετασχηματίζεται σε χρηματιστικό κεφάλαιο που ελέγχεται από μερικά γιγαντιαία τραπεζικά ιδρύματα.

Σε μια χώρα πλούσια σε χρηματιστικό κεφαλαίο, υπάρχουν όχι μόνο μερικοί εξαιρετικά πλούσιοι άνθρωποι που μπορείς να τους βρεις σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες -για παράδειγμα, οι Ρώσοι και Ουκρανοί “ολιγάρχες”-, αλλά και μια μεγάλη “μεσαία τάξη” “μέτριων αποταμιευτών”.  Αυτή η μεσαία τάξη περιλαμβάνει επίσης τα πιο προνομιούχα ανώτερα στρώματα της εργατικής τάξης, που είτε κατέχουν κάποια αμοιβαία κεφάλαια, είτε είναι δικαιούχοι συνταξιοδοτικών επενδυτικών προγραμμάτων μέσω διαφόρων εργασιακών προγραμμάτων συνταξιοδότησης.

Είναι δυνατό για μια χώρα να είναι φτωχή σε χρηματιστικό κεφαλαίο, ακόμη και αν είναι σχετικά πλούσια σε βιομηχανικό κεφάλαιο. Για παράδειγμα, ένας μεγάλος αριθμός εργοστασίων, ορυχείων και καπιταλιστικών εκμεταλλεύσεων μεγάλης κλίμακας μπορεί να βρίσκεται σε μια τέτοια χώρα, καθιστώντας την πλούσια σε βιομηχανικό κεφάλαιο. Η Βρετανία είναι το κλασικό παράδειγμα μιας χώρας που στην εποχή του ελεύθερου ανταγωνισμού ήταν πλούσια σε βιομηχανικό κεφάλαιο -ήταν το εργαστήρι όλου του κόσμου- ενώ σήμερα η ίδια χώρα δεν είναι τόσο πλούσια σε βιομηχανικό κεφάλαιο, αλλά πολύ πλούσια σε χρηματιστικό κεφάλαιο.

Οι ΗΠΑ έχουν εξελιχθεί προς την ίδια κατεύθυνση. Ενώ πριν από έναν αιώνα οι ΗΠΑ ήταν εξαιρετικά πλούσιες σε βιομηχανικό κεφάλαιο, σήμερα η αποβιομηχάνιση έχει μειώσει κατά πολύ το σχετικό πλούτο των ΗΠΑ σε βιομηχανικό κεφάλαιο. Ωστόσο, οι ΗΠΑ παραμένουν το νούμερο ένα στο χρηματιστικό κεφάλαιο.

Δεν είναι όλες οι μορφές νομισματικής αποταμίευσης, χρηματιστικό κεφάλαιο. Στην Ινδία και σε κάποιο βαθμό στην Κίνα η αποταμίευση αποτελείται συχνά από χρυσά κοσμήματα, -κατ’ ουσίαν υλικό χρήματος, “χύμα” χρυσός, που έχει γίνει κόσμημα Η αποταμίευση σε αυτήν την μορφή δεν συνιστά χρηματιστικό κεφαλαίο ή οποιασδήποτε μορφής κεφάλαιο. Η απλή κατοχή χρυσού -χρήματος- δεν καθιστά τον  ιδιοκτήτη του δικαιούχο ενός ελάχιστου μορίου υπεραξίας. Σε γενικές γραμμές, οι καταπιεζόμενες χώρες, με τα υπανάπτυκτα τραπεζικά τους συστήματα, είναι φτωχές σε χρηματιστικό κεφάλαιο. Ένα σχετικά μεγάλο μερίδιο των αποταμιεύσεων βρίσκεται υπό μορφή συσσωρευμένων χρημάτων που δεν μετατρέπονται στο κεφάλαιο. Στις αναπτυγμένες χώρες, “οι αποταμιεύσεις” βρίσκονται σε τράπεζες, αμοιβαία κεφάλαια, αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς, και ούτω καθεξής. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο εμπειρικός Keynes, ο οποίος υπηρέτησε στα νιάτα του ως αποικιακός αξιωματούχος στην Ινδία, θεώρησε το χρυσό ένα “βάρβαρο λείψανο”.

Σε αντίθεση με το συσσωρευμένο χρυσό, κάθε μονάδα του χρηματιστικού κεφαλαίου, -ένα μερίδιο σε ένα αμοιβαίο κεφάλαιο ή hedge funds, ή ένα πιστοποιητικό καταθέσεων που εκδίδεται από μια τράπεζα- είναι μια αξίωση σε μια καθορισμένη ποσότητα της συνολικής υπεραξίας που παράγεται από την παγκόσμια εργατική τάξη. Εάν έχετε στην κατοχή σας μένα μερίδιο χρηματιστικού κεφαλαίου σε οποιαδήποτε μορφή, έχετε ένα ορισμένο ποσοστό της παγκόσμιας μισθωτής σκλαβιάς στον κόσμο να  εργάζεται για σας. Η ιδιοκτησία αυτού του “πλούσιου κεφαλαίου” στη μεγάλη μάζα της συγκεντροποιείται στα χέρια των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που συγκεντρώνονται σε ορισμένες χώρες. Οι χώρες που είναι πλούσιες σε χρηματιστικό κεφάλαιο εκμεταλλεύονται τις χώρες που είναι φτωχές σε χρηματιστικό κεφάλαιο.

Στενά συνδεδεμένος με το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι ο πλούτος σε ακίνητη περιουσία. Το Real estate είναι ένας συνδυασμός της έγγειας ιδιοκτησίας και των κτιρίων που έχουν κτιστεί πάνω σ’ αυτή. Αν και δεν είναι ταυτόσημη με το χρηματιστικό κεφάλαιο, η ακίνητη περιουσία είναι στενά συνδεδεμένη με αυτό. Όσο πλουσιότερη είναι μια χώρα από την άποψη του χρηματιστικού κεφαλαίου τόσο περισσότερο η τιμή της έγγειας ιδιοκτησίας είναι φουσκωμένη στη χώρα και ως εκ τούτου “πολυτιμότερη”-όσον αφορά στο ποσό των χρημάτων που φέρνει ως  αντάλλαγμα στην αγορά. Τελικά, η αύξηση της αξίας των ακινήτων προέρχεται από την απλήρωτη εργασία της παγκόσμιας εργατικής τάξης.

Επομένως, το πόσο πλούσια είναι μια χώρα σε χρηματιστικό κεφάλαιο -ή με άλλα λόγια, σε ποιο βαθμό  μια χώρα είναι εκμεταλλεύτρια ή εκμεταλλευόμενη χώρα- θα έχει μια βαθιά επίδραση στην ταξική πάλη και την πολιτική της χώρας, δεδομένου ότι σημαντικά τμήματα των ανώτερων στρωμάτων της εργατικής τάξης μπορεί να είναι ιδιοκτήτες μικροποσών χρηματιστικού κεφαλαίου, ή δικαιούχοι συνταξιοδοτικών επενδυτικών προγραμμάτων, ιδίων μετοχών και ομολόγων μέσω ατομικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών, ή να κατέχουν μετοχές σε αμοιβαία κεφάλαια.

Αυτοί οι πιο προνομιούχοι εργαζόμενοι δεν ελέγχουν τις μικρές ποσότητες του χρηματιστικού κεφαλαίου που κατέχουν και δεν διαθέτουν αρκετά κεφάλαια για να γίνουν κανονικοί καπιταλιστές, επειδή δεν μπορούν να ζήσουν μόνο από τόκους ή εισοδήματα από μερίσματα Ωστόσο ιδιοποιούνται μια ορισμένη ποσότητα, αν και μόνο μια πολύ μικρή ποσότητα, υπεραξίας που παράγεται από τους εργαζόμενους των καταπιεσμένων χωρών, καθώς και από τους παραγωγικούς (σε υπεραξία) εργαζόμενους της χώρας τους.

Αυτή είναι μία από τις μεθόδους με τις οποίες ο ιμπεριαλισμός δωροδοκεί το ανώτερο στρώμα της εργατικής τάξης και των “υπαλλήλων” (white collars). Στις υπό εκμετάλλευση χώρες, η εργατική τάξη είναι πιο ριζοσπαστική, και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα ενάντια στην εκμετάλλευση του έθνους τείνουν να γίνουν σύμμαχος του εργατικού κινήματος. Αντίθετα, όσο πλουσιότερη είναι μια χώρα σε χρηματιστικό κεφάλαιο, τόσο περισσότερο είναι μια χώρα- εκμεταλλευτής και  τόσο ισχυρότερος και αντιδραστικός είναι ο εθνικισμός, και πολλώ δε μάλλον τα  “εθνικά αισθήματα” γίνονται ο καλύτερος σύμμαχος των εκμεταλλευτών.

Ωστόσο, όσο ο ιμπεριαλισμός εξασθενεί από την αντίσταση των καταπιεσμένων εθνών, τόσο ο ιμπεριαλισμός γίνεται πιο αδύναμος και ανοίγει ο δρόμος για την ριζοσπαστικοποίηση της εργατικής, ακόμα και τη μεσαίας, τάξης. Για παράδειγμα, η αμερικανική κοινωνία έπεσε σε βαθιά αναταραχή από την αντίσταση του Βιετνάμ στις δεκαετίες του 1960 και των αρχών του 1970.

Ως εκ τούτου, τα αντιπολεμικά κινήματα στις ιμπεριαλιστικές χώρες δεν είναι μια παράκαμψη της “πραγματικής” ταξικής πάλης -στους αγώνες των συνδικάτων για υψηλότερους μισθούς, λιγότερες ώρες και καλύτερες συνθήκες- αλλά είναι μια αναπόφευκτη μορφή που η ταξική πάλη πρέπει να πάρει στις ιμπεριαλιστικές χώρες ακριβώς λόγω της θεμελιακής οικονομικής φύσης του ίδιου του ιμπεριαλισμού.

Λόγω της μακροχρόνιας τάσης προς τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, η πραγματική κοινωνική βάση των μονοπωλιακών καπιταλιστικών κυβερνήσεων στενεύει με το πέρασμα του χρόνου. Για να υπερασπιστεί τη θέση της ως άρχουσα τάξη, καθώς επίσης και την ίδια την αυτοκρατορία του, ο μονοπωλιακός καπιταλισμός/ιμπεριαλισμός είναι υποχρεωμένος να υποστηρίξει όλες τις αντιδραστικές τάσεις και δυνάμεις στον κόσμο -ρατσισμός, μισογυνισμός, ομοφοβία, νεοφασισμός, απόλυτη μοναρχία, αστυνομικά κράτη και  συστήματα καθολικής επιτήρησης. Αυτός είναι ο λόγος που -με τα λόγια του Λένιν- ιμπεριαλισμός σημαίνει «αντίδραση σε όλη τη γραμμή».

Η άλλη πλευρά είναι ότι κάθε δημοκρατική τάση ή κίνημα, τόσο στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές χώρες, καθώς και στις καταπιεσμένες χώρες έρχεται σε σύγκρουση με το μονοπωλιακό καπιταλισμό-ιμπεριαλισμό.

Πρόκειται να γίνει η Κίνα το ηγετικό ιμπεριαλιστικό έθνος του κόσμου; Έχει αναφερθεί ότι μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους -2014- το ΑΕΠ της Κίνας, -λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά επίπεδα τιμών και αγοραστικής δύναμης στις διάφορες χώρες- θα είναι μεγαλύτερο από εκείνο των Ηνωμένων Πολιτειών. (5) Ήδη, το ΑΕΠ της Κίνας, με βάση τα ίδια στοιχεία, υπερβαίνει το ΑΕΠ της Ιαπωνίας. Μήπως αυτό σημαίνει ότι η Κίνα σε αυτό το ίδιο έτος είναι στη διαδικασία της αντικατάστασης των Ηνωμένων Πολιτειών ως ηγετική ιμπεριαλιστική χώρα του πλανήτη; Και δεν αναδύεται η Ινδία ως μια ηγετική ιμπεριαλιστική δύναμη -ομολογουμένως όχι στο ίδιο επίπεδο με την «ιμπεριαλιστική» Κίνα- που από μόνη της επισκιάζει την Ιαπωνία;

Προτού βγάλουμε βιαστικά αυτά τα συμπεράσματα, πρέπει να λάβουμε ορισμένα πράγματα υπόψη. Ο πληθυσμός της σημερινής Κίνας είναι περίπου τρεις φορές μεγαλύτερος από αυτόν των ΗΠΑ. Η Κίνα, ως εκ τούτου, παραμένει σχετικά φτωχή σε βιομηχανικό κεφάλαιο σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αλλά ο ιμπεριαλισμός, όπως είδαμε παραπάνω, δεν βασίζεται στο σχετικό επίπεδο του βιομηχανικού κεφαλαίου, αλλά του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αν εγώ ως πολίτης των ΗΠΑ κατέχω Χ ποσό χρηματιστικού κεφαλαίου σε μετοχές, ομόλογα και έντοκες τραπεζικές καταθέσεις, αυτό δεν σημαίνει ότι δικαιούμαι το Χ ποσό υπεραξίας που παράγεται από τους εργαζόμενους των ΗΠΑ. Όχι, δικαιούμαι το Χ ποσό υπεραξίας που παράγεται από τους εργαζόμενους όλου του κόσμου. 

Οι ρωσικές Τράπεζες

Ποια είναι η σχετική θέση των ρωσικών Τραπεζών σήμερα; Εάν η Ρωσία σήμερα δεν είναι μόνο καπιταλιστική, πράγμα που όντως είναι, αλλά και ιμπεριαλιστική, θα περιμέναμε οι ρωσικές Τράπεζες να είναι ολοένα και πιο σημαντικές στον κόσμο, δεδομένου ότι οι «μεγάλες» διεθνείς τράπεζες είναι οι πιο σημαντικοί οργανισμοί του χρηματιστικού κεφαλαίου. Η δημοσίευση της Global Finance απαριθμεί τις 50 μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου το 2012 με βάση το ενεργητικό. Παρά το μέγεθος και τον πλούτο της Ρωσίας, δεν εμφανίζεται ούτε μια ρωσική Τράπεζα στον κατάλογο.

Σύμφωνα με τη Wall Street Journal της 31ης Γενάρη 2014, με βάση τα περιουσιακά στοιχεία των 100 μεγαλύτερων τραπεζών του κόσμου, μόνο δύο ρωσικές τράπεζες, η OAO Sherbank και η OAO VTB, εμφανίζονται στο νούμερο 54 και 94, αντίστοιχα. Η Sherbank είναι μετεξέλιξη του πρώην σοβιετικού ταμιευτηρίου -στα ρωσικά, Sherbank σημαίνει ταμιευτήριο. Ακόμη και σήμερα το 51% των μετοχών της ανήκει στη ρωσική κεντρική τράπεζα, η οποία είναι κρατική. Σύμφωνα με τη Wikipedia, η Ρωσική Ομοσπονδία κατέχει το 60,9% της OAO VTB. Ενώ και οι δύο τράπεζες σήμερα είναι διεθνείς τράπεζες, εξακολουθούν να είναι ημικρατικές επιχειρήσεις.

Και μόνο η έλλειψη μιας ρωσικής τράπεζας στις κορυφαίες 50 τράπεζες, και η ύπαρξη μόνο δύο μεταξύ των κορυφαίων 100, είναι ενδεικτική, αν και όχι αποφασιστική. Στο σημερινό κόσμο, το τραπεζικό σύστημα είναι ιδιαίτερα συγκεντρωποιημένο, και σε πολλές από τις μικρότερες ιμπεριαλιστικές χώρες όλες οι τράπεζες είναι ξένης ιδιοκτησίας -αν και η Ρωσία δεν είναι καθόλου μια μικρή χώρα.

Επιπλέον, η Ρωσία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θεωρείται γενικά ως πολύ πιο ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ σε σχέση με τις ιμπεριαλιστικές χώρες της “Δύσης”, όπως οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, η Ιαπωνία, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Καθώς ο ρώσικος καπιταλιστικός “ιμπεριαλισμός” θα είχε αναπτυχθεί μόνο κατά τη διάρκεια των τελευταίων 25 ετών από τις πολύ μέτριες ρίζες του στην προ περεστρόικας σοβιετική «δεύτερη οικονομία”, θα ήταν αναμενόμενο να είναι σε οξεία αντιπαράθεση με τον κατεστημένο ιμπεριαλισμό της παγκόσμιας αυτοκρατορίας με επίκεντρο της ΗΠΑ.

Η Ρωσία θα έπρεπε συνεπώς να αναμένεται να εξελίξει τα δικά της γιγαντιαία τραπεζικά ιδρύματα. Πράγματι, η Κίνα αναπτύσσει κάποιες πολύ μεγάλες τράπεζες, που σημαίνει μια ορισμένη ανάπτυξη του χρηματιστικού κεφαλαίου στη χώρα αυτή, αν και η λειτουργία αυτών των τραπεζών μέχρι στιγμής περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα. Επιπλέον, η Κίνα στο σύνολό της, όπως θα δούμε παρακάτω, είναι ακόμα πάρα πολύ φτωχή σε χρηματιστικό κεφάλαιο για να θεωρείται ότι είναι η ίδια μια ιμπεριαλιστική χώρα.

Η Ρωσία, αντίθετα, που δεν έχει δείξει κάτι που να προσεγγίζει την ανάπτυξη του βιομηχανικού κεφαλαίου που η Κίνα έχει βιώσει κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, δεν έχει ακόμη αναπτύξει έστω μια τράπεζα, ακόμη και κρατική, η οποία να κατατάσσεται στις κορυφαίες 50 τράπεζες του κόσμου.

Τα άλλα χαρακτηριστικά που ο Λένιν έλαβε υπόψη στη διάκριση μεταξύ των ιμπεριαλιστικών χωρών και των εκμεταλλευόμενων χωρών είναι λιγότερο σημαντικά από ότι ήταν το 1914, επειδή υπήρξε ένας αιώνας καπιταλιστικής ανάπτυξης που έχει μειώσει σημαντικά το βάρος των προ-καπιταλιστικών τρόπων παραγωγής και των πολιτικών μορφών σε σύγκριση με το 1914.

Για παράδειγμα, όταν ο Λένιν έγραφε τον «Ιμπεριαλισμό» το 1916, δύο χρόνια μετά την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου και ενώ ήταν ακόμα σε εξέλιξη χωρίς σαφή έκβαση, ο τσαρικός στρατιωτικός φεουδαρχικός ιμπεριαλισμός, αν και σε θανάσιμη αγωνία, ήταν ακόμα πάρα πολύ υπαρκτός και δεν υπήρχε τρόπος να γνωρίζει κανείς πόσο θα ήταν σε θέση ακόμα να αντέξει. Ταχέως βιομηχανοποιούμενη αλλά ακόμα υστερούσα σε σχέση με τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, η Ιαπωνία ήταν ακόμη φτωχή σε χρηματιστικό κεφάλαιο. Όμως, η Ιαπωνία χρησιμοποιούσε την υπερανεπτυγμένη στρατιωτική μηχανή της για να καταλάβει  αποικίες. Η Ιαπωνία είχε καταλάβει την  Ταϊβάν με έναν πόλεμο εναντίον της Κίνας το 1895, και την Κορέα το 1910. Ως εκ τούτου, ο Λένιν κατέταξε την Ιαπωνία μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων παρά τη σχετική φτώχεια της σε χρηματιστικό κεφάλαιο.

Ο ιμπεριαλισμός το 2014 σε σύγκριση με τον ιμπεριαλισμό το 1914

Αν θέλουμε να περιγράψουμε τη διαφορά μεταξύ του ιμπεριαλισμού του 1914 και του ιμπεριαλισμού το 2014 με μια λέξη, αυτή η λέξη είναι: “ΝΑΤΟ”. Σε αντίθεση με το 1914, υπάρχει μια στρατιωτική μηχανή, ένας “τσάρος”, που κυριαρχεί στον ιμπεριαλιστικό κόσμο. Και οι ρίζες του δεν είναι στις φεουδαρχικές, αλλά καθαρά στις καπιταλιστικές σχέσεις. Ο μηχανισμός περιλαμβάνει τις ένοπλες δυνάμεις όχι μόνο των ΗΠΑ αλλά και άλλων χωρών της ΝΑΤΟϊκής “συμμαχίας”, όπως της Βρετανίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας καθώς και -αν και τυπικά είναι μέρος μιας ξεχωριστής συνθήκης ασφάλειας- της Ιαπωνίας. Περιλαμβάνει επίσης τις ένοπλες δυνάμεις πολλών από τις “μικρότερες” ιμπεριαλιστικές χώρες όπως ο Καναδάς και μικρότερες χώρες της δυτικής καθώς και -τώρα πια- της ανατολικής Ευρώπης.

Οι ένοπλες δυνάμεις των περισσότερων, αν και όχι όλων, καταπιεσμένων εθνών ελέγχονται εξολοκλήρου από την παγκόσμια στρατιωτική μηχανή που εδρεύει στο Πεντάγωνο και διοικείται από τον Λευκό Οίκο. Αυτή η  κατάσταση όπου ο «τσάρος» του Λευκού Οίκου κυριαρχεί στον κόσμο στρατιωτικά δεν θα διαρκέσει για πάντα. Πράγματι, ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης την υπονομεύει, αλλά αυτή είναι βασικά η κατάσταση στον κόσμο το 2014.

Αν ο ιμπεριαλισμός είναι μοιραίο να διαρκέσει για δεκαετίες ακόμη, θα αλλάξει αναπόφευκτα στο μέλλον, όπως ακριβώς έχει αλλάξει κατά τη διάρκεια του αιώνα που ακολούθησε το ξέσπασμα του μεγάλου πολέμου τον Αύγουστο του 1914. Η ανάλυσή μας για τον ιμπεριαλισμό το 2014 που επικεντρώνεται στον “τσάρο” του  Λευκού Οίκου αργότερα θα είναι τότε ξεπερασμένη, όσο είναι και τα γραπτά του Λένιν για το ρωσικό ιμπεριαλισμό σήμερα. Αλλά για να προσανατολιστούμε σωστά στα 2014, “στην πατρίδα μας στον χρόνο” για να το πω έτσι, θα πρέπει να κατανοήσουμε τον κόσμο που ζούμε και όχι έναν καθαρά υποθετικό κόσμο, που μπορεί να υπάρξει ή και να μην υπάρξει σε κάποιο απροσδιόριστο μέλλον.

Οι πραγματικές ιμπεριαλιστικές χώρες

Ο ιμπεριαλισμός του 1914 ήταν ακόμα αναμεμιγμένος με τον ιμπεριαλισμό προ-καπιταλιστικής προέλευσης. Αν και αυτό ήταν πιο εμφανές στην τσαρική Ρωσία, χαρακτήριζε επίσης την Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία των Αψβούργων, η ίδια ένα κατάλοιπο της μεσαιωνικής Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του γερμανικού λαού. Όπως και η τσαρική Ρωσία, η Αυστροουγγαρία ήταν μια φυλακή των εθνών -αν και σε κάπως μικρότερη κλίμακα από ότι ο τσαρικός ομόλογός της.

Ο σημερινός ιμπεριαλισμός, αντιθέτως, είναι λίγο πολύ απαλλαγμένος από τα -σημαντικά τότε- προκαπιταλιστικά κατάλοιπα που χαρακτήριζαν τον ιμπεριαλισμό του 1914. Ένας αιώνας καπιταλιστικής ανάπτυξης, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, διαδοχικές κρίσεις υπερπαραγωγής, συμπεριλαμβανομένης της σούπερ κρίσης του 1929-1933, και ακόμα -καθόλου ασήμαντο- όλες οι επαναστάσεις του 20ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής Επανάστασης το 1917 και της Κινέζικης Επανάστασης το 1949, αν και δεν έχουν ακόμη οδηγήσει στην πτώση του ιμπεριαλισμού τον έχουν ωστόσο απαλλάξει από τα προ-καπιταλιστικά στοιχεία που εξακολουθούσαν σε μεγάλο βαθμό να είναι σημαντικά το 1914.

Το χρηματιστικό κεφάλαιο ο αποφασιστικός παράγοντας

Αυτό μας φέρνει στο ζήτημα του χρηματιστικού κεφαλαίου. Η Credit Suisse στα δεδομένα της για τον Παγκόσμιο Πλούτο το 2012 χωρίζει τις χώρες του κόσμου σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με τον πλούτο -όχι το εισόδημα- ανά ενήλικα. Αυτή είναι μια πρόχειρη ένδειξη για την μέση ποσότητα χρηματιστικού κεφαλαίου που ανήκει κατά κεφαλήν σε κάθε χώρα, δεδομένου ότι το χρηματιστικό κεφάλαιο -μετοχές, ομόλογα, αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς και τραπεζικές καταθέσεις- αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του πλούτου στο σημερινό κόσμο.

Αυτό ισχύει παρά το γεγονός ότι η ιδιοκτησία του χρηματιστικού κεφαλαίου είναι κάθε άλλο παρά ισόποσα μοιρασμένη και μέσα στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές χώρες. Η ανώτερη ομαδοποίηση, με πάνω από  100.000 δολάρια μέσο πλούτο ανά ενήλικα, ορίζει λίγο πολύ τις ιμπεριαλιστικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της “λευκής αποικίας” του Ισραήλ. Αυτές οι χώρες είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες -δεν αποτελεί έκπληξη αυτό- ο Καναδάς, όλες οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης με εξαίρεση την Πορτογαλία, αλλά καμία από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, η Ιαπωνία, η Ισλανδία, η Φινλανδία, η Νορβηγία και η Σουηδία είναι επίσης μεταξύ των χωρών στην ανώτερη ομαδοποίηση. Οι χώρες αυτές υπό την οικονομική έννοια εκμεταλλεύονται άλλες χώρες και ως εκ τούτου είναι ιμπεριαλιστικές.

Λίγες μόνο χώρες σε αυτή τη λίστα των 100.000 δολ. και πλέον ανά ενήλικα δεν ταιριάζουν απόλυτα στην παραδοσιακή λίστα των ιμπεριαλιστικών χωρών. Αφήνοντας κατά μέρος κάποιες αραβικές μοναρχίες πετρελαίου, οι οποίες υπό μια έννοια δεν είναι καν  χώρες, θα βρούμε την Ταϊβάν. Η Ταϊβάν επίσης δεν είναι επί της ουσίας μια ανεξάρτητη χώρα, αλλά μια περιοχή της Κίνας, και μια νεοαποικία των ΗΠΑ. Υπάρχει επίσης η περίπτωση της Ιρλανδίας, μιας χώρας που εδώ και αιώνες έχει υποστεί την καταπίεση και την εκμετάλλευση της Μεγάλης Βρετανίας, και η οποία βρίσκεται στην ανώτερη ομαδοποίηση της λίστας της Credit Suisse. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η Νότια Κορέα δεν ανήκει σε αυτήν την ανώτερη ομαδοποίηση.

Με αυτές τις λίγες διαφοροποιήσεις, ο κατάλογος της Credit Suisse με τις χώρες με μέσο όρο πλούτου ενηλίκων άνω των 100.000  δολ είναι μια λίστα των πραγματικών ιμπεριαλιστικών χωρών. Το άλλο κοινό χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας είναι ότι είναι όλοι σύμμαχοι –στην πραγματικότητα δορυφόροι- μίας συγκεκριμένης χώρας, των Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Η δεύτερη ομάδα χωρών έχουν ένα μέσο επίπεδο του πλούτου μεταξύ 25.000$ και 100.000$ ανά ενήλικα. Σε αυτή την ομάδα, βρίσκουμε το Μεξικό, την Κολομβία, τη Χιλή, την Ουρουγουάη, τη Σαουδική Αραβία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, τις χώρες της Βαλτικής, την Ελλάδα, την Τουρκία, την Πορτογαλία, και μερικές αραβικές μοναρχίες πετρελαίου που δεν είναι πραγματικά χώρες με τη συνήθη έννοια. Οι περισσότερες από αυτές τις χώρες είναι ημι- ή νεο- αποικίες. Ίσως μόνο η Πορτογαλία, η οποία είχε μια αποικιακή αυτοκρατορία στην Αφρική μέχρι τη δεκαετία του 1970, θα μπορούσε να θεωρηθεί ιμπεριαλιστική.

Η τρίτη ομάδα χωρών, πολύ φτωχή σε χρηματιστικό κεφάλαιο, περιλαμβάνει τις περισσότερες από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, τη Βραζιλία, την Αργεντινή και ούτω καθεξής, τη Νότια Αφρική, τις χώρες της Βόρειας Αφρικής, τις περισσότερες από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και της Ρωσίας, την Κίνα, και την Ινδονησία. Αυτές οι χώρες σίγουρα δεν είναι ιμπεριαλιστικές. Και βρίσκουμε εδώ και την Κίνα, παρά την αξιοσημείωτη βιομηχανική πρόοδό της κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, που καθόλου δεν έχει ακολουθηθεί από τη Ρωσία. Μάλλον το αντίθετο. Καμία από τις χώρες που είναι σε αυτή την κατηγορία δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε κατ΄ ελάχιστον ιμπεριαλιστική.

Τέλος, έχουμε τις χώρες που είναι οι φτωχότερες σε χρηματιστικό κεφάλαιο. Αυτές περιλαμβάνουν τις χώρες της κεντρικής Αφρικής, την Ινδία, παρά τη βιομηχανική πρόοδο της, το Βιετνάμ, τη Βολιβία και τη Γουιάνα στη Νότια Αμερική, και την Ουκρανία. Αν και η Ουκρανία ήταν από τις πλουσιότερες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης, είναι τώρα μεταξύ των χωρών που είναι φτωχότερες σε χρηματιστικό κεφάλαιο.

Κανένας ρωσικός ιμπεριαλισμός

Αν χρησιμοποιήσουμε το κριτήριο μιας ανεξάρτητα ισχυρής στρατιωτικής μηχανής, υπάρχει πραγματικά μόνο μια ιμπεριαλιστική δύναμη, ή “τσάρος”, στο σημερινό κόσμο, οι ΗΠΑ. Αν χρησιμοποιήσουμε το κριτήριο χωρών που είναι πλούσιες σε χρηματιστικό κεφάλαιο, δηλαδή το μερίδιο στην εκμετάλλευση των χωρών του κόσμου- ανεξάρτητα απ το αν είναι στρατιωτικοί και πολιτικοί δορυφόροι των ΗΠΑ- δεν θα βρούμε μεταξύ αυτών τη Ρωσία ή την Κίνα. Ούτε θα βρούμε τη Ρωσία ή την Κίνα στη δεύτερη κατηγορία. Από την άποψη του χρηματιστικού κεφαλαίου, η Ρωσία ανήκει σίγουρα σε εκείνες τις χώρες που βρίσκονται στο δεύτερο μισό της λίστας  των χωρών που σίγουρα δεν είναι ιμπεριαλιστικές. Η σημερινή Ρωσία είναι πραγματικά πολύ μακριά από το να γίνει μια ιμπεριαλιστική χώρα, και αν μη τι άλλο είναι σε κίνδυνο να πέσει στην τέταρτη κατηγορία που είναι ήδη η Ουκρανία.

Κάποια άλλα επιχειρήματα για την  ιμπεριαλιστική Ρωσία

Οι υποστηρικτές της άποψης ότι η Ρωσία είναι ιμπεριαλιστική τονίζουν το στάτους της Ρωσίας ως “μεγάλη δύναμη”. Η τσαρική Ρωσία θεωρούνταν μια μεγάλη δύναμη το 18ο, 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, και η Σοβιετική Ένωση ήταν αντίστοιχα μια «υπερδύναμη», μαζί με τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. ‘Άρα, σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, η σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία θα πρέπει, επίσης, να καταταχτεί ως μια μεγάλη δύναμη, αν όχι υπερδύναμη. Και δεν είναι οι μεγάλες δυνάμεις ιμπεριαλιστικές;

Αυτό το επιχείρημα, όπως είδαμε παραπάνω, βασίζεται σε ανιστόρητες αναλογίες, όπου τσουβαλιάζονται εντελώς διαφορετικές εποχές. Αλλά τι γίνεται με τους πυραύλους της Ρωσίας και τα πυρηνικά όπλα που κληρονόμησε όχι από την τσαρική Ρωσία του 1914, αλλά από τη Σοβιετική Ένωση στα τέλη του 20ου αιώνα; Αν και η πυρηνική ικανότητα της Ρωσίας ίσως έχει υποβαθμιστεί από την καταστροφή της σοβιετικής εξουσίας, φαίνεται ωστόσο να είναι ικανή να μετατρέψει τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, σε ραδιενεργό σκόνη. Ως εκ τούτου, δεν είναι αυτή μια απόδειξη ότι η σημερινή Ρωσία είναι ιμπεριαλιστική;

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, σταδιακά έγινε φανερό ότι τα πυρηνικά όπλα είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για χρήση σε σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις. Ακόμη και αν μια πυρηνική δύναμη ξεκινούσε μια μείζονα πυρηνική επίθεση εναντίον μιας μη πυρηνικής χώρας, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση ενός τέτοιου όπλου θα κατέστρεφαν την επιτιθέμενη χώρα, ακόμη εν απουσία οποιασδήποτε αντεπίθεσης. Η ίδια η μητέρα φύση θα ξεκινούσε μια καταστροφική αντεπίθεση. Η ικανότητα της Ρωσίας να καταστρέψει τις ΗΠΑ με πυρηνικά όπλα με κόστος την καταστροφή της ίδιας της Ρωσίας, ακόμη και αν οι ΗΠΑ δεν αντεπιτεθούν, δεν καθιστά τη Ρωσία μια ιμπεριαλιστική χώρα.

Ο ρόλος της ημικρατικής εταιρείας πετρελαίου και φυσικού αερίου Gazprom αρκετές φορές αναφέρεται ως απόδειξη ότι η Ρωσία είναι μια ιμπεριαλιστική χώρα. Ωστόσο, σχεδόν όλες οι πλούσιες σε πετρέλαιο χώρες που  δεν είναι ιμπεριαλιστικές όπως το Μεξικό, η Νιγηρία και η Σαουδική Αραβία έχουν αντίστοιχες εταιρείες πετρελαίου. Στην πραγματικότητα, η Gazprom είναι απόδειξη ότι η Ρωσία δεν είναι ιμπεριαλιστική. Υπογραμμίζει ότι η Ρωσία είναι ένας προμηθευτής πρώτων υλών, και αυτός είναι ο ιστορικός ρόλος των καταπιεζόμενων, και όχι των ιμπεριαλιστικών, χωρών.

Η ίδια η Gazprom απέχει πολύ από τη μεγαλύτερη κρατική ή ημικρατική πετρελαϊκή εταιρεία του κόσμου. Ο πλούτος της υπερβαίνεται, μεταξύ άλλων, από την ιρανική National Oil Company και τις κρατικές εταιρείες πετρελαίου της Βενεζουέλας και της Νιγηρίας. Αν η Ρωσία είναι ιμπεριαλιστική λόγω της Gazprom, τότε είναι και η Βενεζουέλα, η Νιγηρία και το Ιράν.

Στις παραμονές της περεστρόικα, πριν από 30 χρόνια, η Σοβιετική Ένωση ήταν πρώτη  στον κόσμο στους βασικούς κλάδους της βιομηχανίας, αν και όχι στα καταναλωτικά αγαθά. Δεν αποτελεί καθόλου έκπληξη ότι σήμερα η καπιταλιστική Ρωσία πετυχαίνει μεγάλα νούμερα στις εξαγωγές χάλυβα, εργαλειομηχανών και τις στρατιωτικών πρώτων υλών. Η Ρωσία ήταν το 2013 στο νούμερο-πέντε στην παραγωγή χάλυβα, απέχοντας κατά πολύ από την πρώτη θέση που βρισκόταν η Σοβιετική Ένωση λίγο πριν την περεστρόικα.

Σήμερα η νούμερο-ένα χώρα είναι η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, ενώ η Ρωσία έχει πέσει κάτω από την Ινδία, η οποία είναι στην τέταρτη θέση. Οι ΗΠΑ, που πριν από τη Σοβιετική Ένωση ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός χάλυβα στον κόσμο, είναι τώρα στην τρίτη θέση. Το 2013, η Γερμανία, μια πολύ μικρότερη χώρα από την Κίνα, τη Ρωσία ή τις ΗΠΑ ήταν στην έβδομη.

Το 1914, η παραγωγή χάλυβα, η “καρδιά” της βαριάς βιομηχανίας, ήταν συγκεντρωμένη στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Σήμερα, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση η παραγωγή σιδήρου και χάλυβα να “μετατοπίζεται” σε μη-ιμπεριαλιστικές χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία. Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους παράγοντες, η σχετικά υψηλή η κατάταξη της Ρωσίας στην 5η θέση της  παραγωγής χάλυβα το 2007, δεν την καθιστά ιμπεριαλιστική.

Η ετυμηγορία

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών της Σοβιετικής Ένωσης, οικονομολόγοι εμπνευσμένοι από τη  νεοκλασική “οριακή θεωρία της αξίας” και ιδιαίτερα από την αυστριακή σχολή, ανέπτυξαν μια κριτική της σοβιετικής οικονομίας από τη σκοπιά της “οριακής θεωρίας”. Οι οικονομολόγοι που θα γίνονταν οι αρχιτέκτονες της περεστρόικα, σε μεγάλο βαθμό επηρεάστηκαν από τέτοιες φιγούρες όπως ο Ludwig von Mises, ο Frederich von Hayek και ο Milton Friedman.

Όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η σοβιετική οικονομία -και φυσικά υπήρχαν πολλά- οφείλονταν  σύμφωνα με αυτούς τους οικονομολόγους στον κεντρικό σχεδιασμό. Η λύση που προτάθηκε από αυτούς τους “ριζοσπάστες-μεταρρυθμιστές”, όπως τους έλεγαν, ήταν μια ολοκληρωτική αποκέντρωση της οικονομίας, πλήρης ή μερικής αποκολεκτιβοποίηση της γεωργίας, κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου του εξωτερικού εμπορίου, και ένα μετατρέψιμο ρούβλι (6).

Μόνο με αυτόν τον τρόπο, υποστήριξαν οι οικονομολόγοι αυτοί, θα μπορούσε ο νόμος της αξίας να λειτουργήσει στη σοβιετική οικονομία και να επωφεληθεί πλήρως από τους «μοχλούς» του προσωπικού υλικού συμφέροντος και των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων. Αν και αυτές οι ιδέες μερικές φορές αποκαλούντο “σοσιαλισμός της αγοράς”, στην πραγματικότητα, παρμένες στις γενικές τους τάσεις, είναι ασύμβατες με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Τελικά, η πλήρης εκτέλεση αυτού του προγράμματος, ήταν απαραίτητη για την αποκατάσταση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Ενώ προηγούμενες σοβιετικές κυβερνήσεις είχαν επιχειρήσει να πραγματοποιήσουν τμήματα του “μεταρρυθμιστικού προγράμματος”,“η ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αγκάλιασε ολόψυχα το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων.

Αυτό το “πείραμα” συνεχίζεται εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες -στην πραγματικότητα από το 1989, όταν άρχισαν να τίθενται ένθερμα σε ισχύ οι «ριζοσπαστικές» οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ. Αν η οριακή θεωρία είναι σωστή, είτε στη νεοκλασική είτε στην Αυστριακή της εκδοχή, οι οικονομίες των πρώην σοβιετικών χωρών αφότου απελευθερώθηκαν από τα “δεσμά” του κεντρικού σχεδιασμού και της κρατικής ιδιοκτησίας θα έπρεπε να έχουν ευημερήσει.

Αλλά αν η μαρξιστική κριτική της αστικής πολιτικής οικονομίας είναι σωστή, η μετάβαση από έναν ψηλότερο σε ένα χαμηλότερο τρόπο παραγωγής αναμένεται να οδηγήσει σε μείωση των παραγωγικών δυνάμεων και  γενικότερη πολιτική και κοινωνική καταστροφή. Εάν καμία θεωρία δεν είναι απόλυτα σωστή και η αλήθεια είναι κάπου στη μέση, τότε θα περιμέναμε να δούμε ένα είδος ενδιάμεσου αποτελέσματος. Τα αποτελέσματα του πειράματος είναι τώρα παρόντα. Και ποια είναι αυτά;

Η ετυμηγορία της ουκρανικής πόλης Konstantinovka

Η βρετανική Guardian αναφέρει την 8η Μάη 2014: “Σε αντίθεση με πολλές από τις πόλεις που έχουν ανθρακωρυχεία, η Konstantinovka ήταν πάντα γνωστή για την παραγωγή γυαλιού. Στο ζενίθ της, κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου, στα τρία εργοστάσια γυαλιού της πόλης απασχολούνταν περισσότεροι από 15.000 εργάτες… Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 [ακριβώς πριν από την έναρξη των «ριζοσπαστικών» μεταρρυθμίσεων της περεστρόϊκα του Γκορμπατσόφ] τα εργοστάσια αυτά παρήγαγαν πάνω από 150 χιλιάδες γυάλινες φιάλες το χρόνο, για τη συσκευασία της γλυκιάς Κριμαϊκής απομίμησης σαμπάνιας που αποστέλλονταν παντού για εορτασμούς γενεθλίων και γάμους σε όλη τη Σοβιετική Ένωση”.

 

Αυτό ήταν τότε. Αλλά τώρα;

«Τώρα, τα εργοστάσια είναι ερειπωμένα γύρω από τα περίχωρα της πόλης. Μόλις λίγα εργαστήρια  εξακολουθούν να λειτουργούν,απασχολώντας το πολύ 600 άτομα. Ακόμη και το κέντρο της πόλης βρίσκεται σε παρακμή. Η άσφαλτος στους δρόμους είναι ραγισμένη, και τεράστια ζιζάνια φυτρώνουν σε όλα τα πεζοδρόμια. Οι πέτρινες απομιμήσεις μιας ανοιχτοκίτρινης καμήλας και της Χιονάτης και των επτά νάνων στο κεντρικό πάρκο μοιάζουν κάπως σκοτεινά, περιβεβλημένα από ψηλά αγριόχορτα που έχουν να κοπούν εδώ και μήνες».

Η Guardian αναφέρει ένα τοπικό πολιτικό να παρατηρεί: “Τίποτα νέο δεν έχει χτιστεί, τίποτα δεν έχει εκσυγχρονιστεί. Πολλοί άνθρωποι είναι αναστατωμένοι και θυμωμένοι με τη μοίρα τους”.

Θυμηθείτε, οι υποστηρικτές της περεστρόικα ένα τέταρτο του αιώνα πριν, ισχυρίστηκαν ότι οι “ριζικές οικονομικές μεταρρυθμίσείς” τους ήταν αναγκαίες για την “αναζωογόνηση” της σοβιετικής οικονομίας και την εξασφάλιση του εκσυγχρονισμού της, η οποία υποτίθεται ασφυκτιούσε από τα “δεσμά” του κεντρικού σχεδιασμού. Τώρα μπορούμε να δούμε ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της “αναζωογόνησης” στην πόλη Konstantinovka της Ουκρανίας. Και τα αποτελέσματα στην Konstantinovka δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας, όχι μόνο για την Ουκρανία αλλά για ολόκληρη την πρώην Σοβιετική Ένωση.

Λίγοι “ολιγάρχες” -η νέα καπιταλιστική τάξη που έκλεψε τα εργοστάσια, τα ορυχεία και τα αγροκτήματα που κάποτε άνηκαν στους εργάτες και τους αγρότες- έχουν πράγματι γίνει πολύ πλούσιοι. Γι’ αυτούς και τα τσιράκια τους- οι παρατρεχάμενοι είναι πολύ λίγοι στη Ρωσία, την Ουκρανία και τις άλλες πρώην σοβιετικές χώρες σε σχέση με τις πραγματικές ιμπεριαλιστικές χώρες- η περεστρόικα και οι ακόμη πιο “ριζοσπαστικές” πολιτικές της μετα-περεστρόικα εποχής ήταν πράγματι μια μεγάλη επιτυχία. Ο πλούτος τους έχει αυξηθεί πολύ πέρα από ότι θα ήταν δυνατό ακόμα και κατά τις τελευταίες ημέρες του καθεστώτος του Λεονίντ Μπρέζνιεφ με την αυξανόμενη “δεύτερη οικονομία”. Αλλά για τη μεγάλη πλειοψηφία του ουκρανικού λαού και των λαών όλων των πρώην σοβιετικών κρατών, τα αποτελέσματα είναι μια αχαλίνωτη καταστροφή.

Τα αποτελέσματα αυτά, όπως ακριβώς και στη Μεγάλη Ύφεση, δείχνουν πόσο ψεύτικες είναι οι ιδέες της “οριακής θεωρίας”.  Θυμηθείτε, οι “οριακοί” τόσο της νεοκλασικής όσο και της αυστριακής σχολής υποστηρίζουν ότι η αξία των εμπορευμάτων προκύπτει από τη σπανιότητά τους σε σχέση με τις επιθυμίες των καταναλωτών και όχι από την ποσότητα της κοινωνικής εργασίας που είναι απαραίτητη για την παραγωγή τους. Η “οριακή θεωρία” υποστηρίζει, σε αντίθεση με τον Μαρξ και τους κλασικούς οικονομολόγους, ότι “το πλεόνασμα” -η υπεραξία- προκύπτει από την αξία που παράγεται από σπάνη κεφαλαίου και όχι από την απλήρωτη εργασία των εργαζομένων.

Κάθε κρίση που έχει προκύψει στην ιστορία του καπιταλισμού, από την κρίση του 1825 μέχρι την κρίση του 2008, είναι μια ζωντανή διάψευση της οριακής θεωρίας. Οι πρωτοφανείς οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές καταστροφές στην πρώην Σοβιετική Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της τρέχουσας κρίσης στην Ουκρανία, είναι επίσης μια ζωντανή διάψευση της οριακής θεωρίας και επιβεβαίωση του έργου του Καρλ Μαρξ. Δυστυχώς, η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση χρειάστηκε το μαστίγιο αυτής της αντεπανάστασης για να καταδείξει όχι μόνο θεωρητικά, αλλά πάνω στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, πόσο ψεύτικοι είναι οι ισχυρισμοί της οριακής θεωρίας σε σχέση με την οικονομική επιστήμη του Καρλ Μαρξ.

Και η λύση

Ο Paul Goble στις 24 Απριλίου 2014 στο Window on Eurasia,  ανέφερε: “Όπως σημείωσε χθες ο Aleksey Verkhoyantsev της ‘Svobodnaya Pressa’, “ειδικοί έχουν προβλέψει εδώ και καιρό ότι η πολιτική κρίση στην Ουκρανία θα αποκτήσει σύντομα μια κοινωνική διάσταση και ότι η ανάμειξη των δύο αυτών στοιχείων μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες και ενδεχομένως ανεξέλεγκτες συνέπειες”.

Τι συνέπειες, για παράδειγμα; «Ο Boris Shmelyov, ειδικός στο Ινστιτούτο Οικονομικών της Μόσχας και καθηγητής στο Διπλωματική Ακαδημία του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών», συνεχίζει ο Goble, «είπε στον Verkhoyantsev ότι ένας από τους λόγους για αυτό είναι ότι “για την πλειοψηφία των πολιτών της Ουκρανίας που ζουν στα νοτιοανατολικά, ο όρος “ομοσπονδιοποίηση” δεν είναι πολύ καλά κατανοητός».

Ο Verkhoyantsev ρώτησε τον καθηγητή Shemlyov κατά πόσον η αυξανόμενη οργή των ανθρακωρύχων και των άλλων εργαζομένων θα οδηγήσει σε αιτήματα για εθνικοποίηση των εν λόγω επιχειρήσεων, κατ’ ουσίαν δηλαδή να τα επιστρέψει στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους οι οποίοι τις έχτισαν- τους εργάτες. Ο Shemlyov απάντησε ότι υπάρχει «δεν είναι μόνο η προϊούσα κατάρρευση της ουκρανικής κρατικής υπόστασης και η όξυνση των περιφερειακών συγκρούσεων στην Ουκρανία. Βλέπουμε την καταστροφή του εν λόγω φιλελεύθερου-ολιγαρχικού μοντέλου κοινωνικής-οικονομικής ανάπτυξης πάνω στο οποίο η Ουκρανία αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια».

Το “φιλελεύθερο-ολιγαρχικό μοντέλο” είναι, φυσικά, η παλινόρθωση του καπιταλισμού, και τα “τελευταία χρόνια” είναι ουσιαστικά τα τελευταία 25 χρόνια από το 1989 και μετά. Και αυτό το “μοντέλο ανάπτυξης” εφαρμόζεται όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και στην ίδια τη Ρωσία, καθώς και τις άλλες πρώην σοβιετικές χώρες.

Αυτό που πολλοί από τους εργαζόμενους που συμμετέχουν στο αντι-Μαϊντάν κινήμα θέλουν δεν είναι απλά η αντιστροφή του πραξικοπήματος του Φεβρουαρίου στο Κίεβο. Αυτό που πραγματικά θέλουν είναι η αποκατάσταση της Ένωσης των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Αυτό φαίνεται από τις σοβιετικές σημαίες που ανταγωνίζονται την τρίχρωμη σημαία της αστικής ρωσικής Δημοκρατίας και τους δικέφαλους αετούς των Ρώσων εθνικιστών, τα “παράπονα» των δυτικών ανταποκριτών για τη διαδεδομένη «σοβιετική νοσταλγία,» και η υπεράσπιση των αγαλμάτων του Λένιν από το λαό της ανατολικής Ουκρανίας. Ο Λένιν είναι πάνω απ’ όλα το σύμβολο της Οκτωβριανής Επανάστασης, το σύμβολο της σοσιαλιστικής επανάστασης, που τόσο μισούν οι Ευρω-Μαϊντανικοί αλλά υπερασπίζεται το αντι-Μαϊντάν κίνημα.

Και αυτός είναι ο λόγος που το κίνημα της αντιΜαϊντάν είναι μια μεγάλη απειλή όχι μόνο για τον ιμπεριαλισμό, αλλά και για τους ρώσους καπιταλιστές, καθώς και για τον εκπρόσωπό τους τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Αυτό εξηγεί γιατί η Μόσχα κάνει ότι μπορεί για να παγώσει το κίνημα. Ο Πούτιν εξέπληξε τους δημοσιογράφους του δυτικού ιμπεριαλισμού που τον παρουσίαζαν ως ένα νέο Χίτλερ και τη Ρωσία ως το Τρίτο Ράιχ, όταν ανακοίνωσε την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από τα ουκρανικά σύνορα, δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι στηρίζει τις εκλογές της 25ης Μαΐου που οργάνωσε η χούντα του Κιέβου αναζητώντας μέσα από αυτές κάποια νομιμότητα, καθώς και με την ανεπιτυχή προσπάθεια του να πείσει τις Λαϊκές Δημοκρατίες να αναβάλουν το δημοψήφισμα της 11ης Μαΐου για την αυτονομία από την πραξικοπηματική κυβέρνηση του Κιέβου.

Η μόνη πραγματική λύση στην κρίση της Ουκρανίας είναι η αποκατάσταση της εργατικής εξουσίας και ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής μέσω της αναβίωσης της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, η οποία πρέπει αναπόφευκτα να είναι μέρος ενός ακόμη ευρύτερου κινήματος που θα περιλάβει τελικά τους εργαζόμενους όλου του κόσμου.

Υπό την έννοια αυτή, τόσο οι αγώνες των εργατών στην Ουκρανία ενάντια στο πραξικόπημα του Κιέβου και οι δράσεις από τους εργαζομένους των fast food στα μέσα Μαΐου σε όλο τον κόσμο δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση. Εκεί βρίσκεται η λύση όχι μόνο για την κρίση στην Ουκρανία αλλά για πολλές άλλες κρίσεις που εκτείνονται από τη χρόνια μαζική ανεργία μέχρι την υπερθέρμανση του πλανήτη που έχουμε να αντιμετωπίσουμε σήμερα.

Σημειώσεις

1. Το ακροδεξιό αίσθημα στην Ουκρανία σε μεγάλο βαθμό επικεντρώνεται στην επαρχία της Γαλικίας. Πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γαλικία, μια αγροτική περιοχή με ελαφρά βιομηχανία, ήταν μέρος της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας και όχι της τσαρικής αυτοκρατορίας. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Ρωσική Επανάσταση, καταλήφθηκε από την Πολωνό στρατιωτικό  Γιόζεφ Πιλσούντσκι και έγινε τμήμα αυτού που ήταν στην πραγματικότητα μια πολωνική αυτοκρατορία-το μέρος της προ Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου Πολωνίας, που επεκτάθηκε πέρα από την εθνολογικά όρια της Πολωνίας. Αυτή η αυτοκρατορία περιλάμβανε, εκτός από τη Γαλικία, τμήματα της Λευκορωσίας, καθώς και τμήματα της ηττημένης Γερμανίας.

Στη Γαλικία, οι γαιοκτήμονες ήταν Πολωνοί, αλλά η αγροτιά ήταν ουκρανικής υπηκοότητας. Οι Πολωνοί γαιοκτήμονες συχνά προσλάμβαναν Εβραίους ως εκπρόσωπους τους στις σχέσεις τους με την αγροτιά. Το αποτέλεσμα αυτών των φεουδαρχικού τύπου σχέσεων, η οποία συνεχίστηκε μέχρι το 1939, ήταν ότι τόσο τα αντι-πολωνικά όσο και τα αντι-εβραϊκά αισθήμτα ήταν έντονα στη Γαλικία στις μάζες των Ουκρανών αγροτών. Για αυτούς τους ιστορικούς λόγους, η περιοχή είναι σήμερα η κύρια βάση για την ακροδεξιά στην ουκρανική πολιτική σκηνή.

2. Η “άκρα Αριστερά”, αναφέρεται σε εκείνα τα πολιτικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν από το ριζοσπαστικό φοιτητικό κίνημα στη Δυτική Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τοποθετούν τους εαυτούς τους  στα αριστερά των παραδοσιακών κομμουνιστικών κομμάτων. Αυτή η “άκρα αριστερά” ιστορικά χωρίζεται σε  διάφορα αναρχικά, τροτσκιστικά και μαοϊκά ρεύματα.

3. Σε αυτό το blog, έχω αναπτύξει την έννοια των ιμπεριαλιστικών κρατών-δορυφόρων. Τα κράτη αυτά είναι εξαρτώμενα από τους «διεθνείς οργανισμούς» -ΝΑΤΟ, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, και το δολαριοκεντρικό διεθνές νομισματικό σύστημα- που είναι σε κάθε περίπτωση κυριαρχούμενοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Αλλά όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες, και σε αντίθεση με τις καταπιεζόμενες χώρες,  μοιράζονται τα υπερκέρδη που παράγονται από τον ιμπεριαλισμό και είναι σε θέση να δωροδοκήσουν τους πιο προνομιούχους εργαζομένους τους και να υποστηρίξουν μια μεγάλη μεσαία τάξη “υπαλλήλων” (white collars) οι οποίοι κατέχουν ένα ορισμένο ποσό του “πλούσιου κεφαλαίου” και τη γη κάτω από τα σπίτια τους. Ωστόσο, το εισόδημά τους από το κεφάλαιο και τη γη δεν είναι αρκετά για να ζήσουν. Έτσι πρέπει να πουλούν την εργατική τους δύναμη για να καλύπτουν τη διαφορά. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή μικροαστική τάξη, οι άνθρωποι αυτοί δεν διαθέτουν δικές τους επιχειρήσεις. Στις ιμπεριαλιστικές χώρες, αυτά τα μεσαία στρώματα είναι αρκετά μεγάλα και αποτελούν την κοινωνική βάση για τις φιλο-ιμπεριαλιστικές πολιτικές που κυριαρχούν σε αυτές τις χώρες.

Το 1914, όμως, το σύστημα των “δορυφορικών ιμπεριαλιστών” δεν ήταν καθόλου τόσο αναπτυγμένο όσο είναι σήμερα -δύο παγκόσμιους πολέμους αργότερα. Ωστόσο, στο έργο του “Ο ιμπεριαλισμός”, ο Λένιν αναφέρεται στη σχέση μεταξύ της Βρετανίας και της Πορτογαλίας, η οποία κατά κάποιο τρόπο αποτελούσε ένα πρωτότυπο του  ιμπεριαλιστικών χωρών-δορυφόρων του σήμερα.

Ο Λένιν έγραφε: “Μια κάπως διαφορετική μορφή χρηματιστικής και διπλωματικής εξάρτησης συνδυασμένη με πολιτική ανεξαρτησία μας δείχνει η Πορτογαλία. Η Πορτογαλία είναι ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, αλλά στην πραγματικότητα εδώ και πάνω από 200 χρόνια, από τον πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής είναι ένα βρετανικό προτεκτοράτο. Η Μ. Βρετανία υπεράσπισε την Πορτογαλία και τις αποικιακές κτήσεις της Πορτογαλίας για να στερεώσει τη δική της θέση στον αγώνα ενάντια στους αντιπάλους της, την Ισπανία και τη Γαλλία. Σε αντάλλαγμα η Βρετανία πήρε εμπορικά προνόμια, προνομιακούς όρους για την εισαγωγή εμπορευμάτων και ιδίως κεφαλαίου στην Πορτογαλία και τις πορτογαλικές αποικίες, το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τα λιμάνια και τα νησιά της Πορτογαλίας, τα τηλεγραφικά της καλώδια κλπ κλπ.  Τέτοιου είδους σχέσεις ανάμεσα σε διάφορα μεγάλα και μικρά κράτη υπήρχαν πάντα, στην εποχή όμως του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού γίνονται γενικό σύστημα, αποτελούν μέρος του συνόλου των σχέσεων του «μοιράσματος του κόσμου», μετατρέπονται σε κρίκους της αλυσίδας των λειτουργιών του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου”.

Η διαφορά του 2014 σε σύγκριση με το 1914 ή το 1916 όταν έγραφε ο Λένιν, είναι ότι σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όλα τα  άλλα ιμπεριαλιστικά έθνη είναι “μικρά κράτη”.

4. Οι διάφορες «ΕθνικοΣοσιαλιστικές» ή νεοναζιστικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζουν συχνά τη σημαία των “Νοτίων” πλάι-πλάι με τη σβάστικα και άλλα ναζιστικά σύμβολα.

5. Στις μη-ιμπεριαλιστικές χώρες με μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες, όπως η Κίνα και η Ινδία, οι τιμές, όταν μετρώνται με βάση ένα συγκεκριμένο νόμισμα, όπως το δολάριο ΗΠΑ-και τελικά σε βάρος χρυσού-τον επιστημονικό ορισμό της τιμής, συμπεριλαμβανομένης της τιμής του εμπορεύματος εργατική δύναμη, είναι χαμηλότερες απ’ ότι στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Για παράδειγμα, υποθέτοντας ότι  το ΑΕΠ της Κίνας υπερβαίνει το ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών αργότερα αυτό το έτος ή λίγο μετά, με όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης, το ΑΕΠ των ΗΠΑ σε απόλυτους, όχι κατά κεφαλήν, αριθμούς θα εξακολουθεί να είναι σημαντικά μικρότερο από χρηματική άποψη.

Το χρήμα και μόνο το χρήμα είναι το μέτρο του κοινωνικού πλούτου στο πλαίσιο στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Όπως θα ξέρουν τακτικοί αναγνώστες αυτού του blog, ο χρυσός ως εμπόρευμα  χρήμα είναι η ανεξάρτητη μορφή της ανταλλακτικής αξίας. Και η ανταλλακτική αξία, και όχι η αξία χρήσης, κυριαρχεί στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία. Ως εκ τούτου, παρά την αξιοσημείωτη βιομηχανική πρόοδο της το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, η Κίνα εξακολουθεί να είναι πολύ μακριά από το να είναι η ίδια μια ιμπεριαλιστική δύναμη. Και ότι ισχύει για την Κίνα είναι ισχύει ακόμα περισσότερο για τη Ρωσία, η οποία δεν έχει κάνει την βιομηχανική πρόοδο που έχει σημειώσει η Κίνα τα τελευταία 25 χρόνια απ’ όταν ξεκίνησε  η «ριζοσπαστική περεστρόικα». Το αντίθετο μάλιστα!

6. Ένα μετατρέψιμο ρούβλι, με την έννοια ότι το ρούβλι θα μπορούσε να αγοραστεί και να πωληθεί ελεύθερα από ιδιώτες σε αντάλλαγμα για άλλα νομίσματα, όπως το δολάριο ΗΠΑ. Αυτό δεν σημαίνει μετατρεψιμότητα σε χρυσό σε σταθερή διατίμηση. Με αυτήν την αληθινή έννοια της μετατρεψιμότητας, κανένα νόμισμα δεν είναι μετατρέψιμο σήμερα και από τον Αύγουστο του 1971, όταν ότι είχε απομείνει από τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό, ανεστάλη με απόφαση του Προέδρου των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον.

Σχετικά:

• Ρωσία και ιμπεριαλιστική ηγεμονία (Α’ μέρος)
• Ρωσία και ιμπεριαλιστική ηγεμονία [2ο μέρος]