Ο πρόσφατος σεισμός προξένησε τεράστια καταστροφή στην Τουρκία και τη Συρία. Η όποια προσπάθεια της Συρίας να φροντίσει το λαό της και να επανέλθει στα πόδια της τσακίζεται από τις δολοφονικές κυρώσεις που έχει επιβάλει ο δυτικός ιμπεριαλισμός στη χώρα. Η απαίτηση για την άρση των κυρώσεων αυτών θα έπρεπε να είναι εδώ και χρόνια στόχος αδιάλλακτης πάλης του αντιπολεμικού κινήματος. Φευ…
Δημοσιεύουμε ένα κεφάλαιο από το «Βρώμικο Πόλεμο Ενάντια στη Συρία» που καταπιάνεται με το θέμα.
Υγεία και κυρώσεις
Το σύστημα υγείας της Συρίας έχει πληγεί σοβαρά από τον πόλεμο και έχει υπονομευθεί από τις οικονομικές κυρώσεις της Δύσης, και οι ευθύνες για αυτό έχουν χρησιμοποιηθεί ως όπλο – με τον ίδιο τρόπο που έχει συμβεί με οποιαδήποτε άλλη πτυχή της σύγκρουσης.
Το Δεκέμβριο του 2013, ο τότε υπουργός Υγείας της Συρίας, Δρ. Σαάντ αλ-Νάγιεφ, δήλωσε σε μια αντιπροσωπεία αλληλεγγύης που επισκέφθηκε τη χώρα από την Αυστραλία και στην οποία συμμετείχα πως υποστηριζόμενες από το εξωτερικό τρομοκρατικές δυνάμεις είχαν πρόσφατα πυροδοτήσει δύο φορτηγά-βόμβες στο νοσοκομείο του αλ-Κίντι στο Χαλέπι, καταστρέφοντάς το ολοσχερώς και σκοτώνοντας όλους τούς εργαζόμενους που βρίσκονταν μέσα.
Μας έδειξε βίντεο με τον FSA (Ταξιαρχία Φαρούκ) να επιτίθεται στο Εθνικό Νοσοκομείο της Χομς στις 6 Απριλίου 2012, ένα άλλο βίντεο με τις ζημιές στο Εθνικό Νοσοκομείο αλ-Σαλαμίγιεχ (στη Χάμα) μετά από επίθεση στις 21 Ιανουαρίου 2013, και ένα τρίτο βίντεο με τις ζημιές στο αλ-Ζαχρουάι (στη Δαμασκό) μετά από μία ακόμα τρομοκρατική επίθεση στις 5 Μαΐου 2013. Έδωσε στην αντιπροσωπεία λεπτομέρειες σχετικά με την επίθεση στο νοσοκομείο Ντέιρ-Ατέγια στην ύπαιθρο της Δαμασκού, στις 26 Νοεμβρίου 2013, όπου 11 μέλη του προσωπικού (2 αναισθησιολόγοι, 3 παθολόγοι, 4 νοσηλευτές και 2 οδηγοί) μαχαιρώθηκαν μέχρι θανάτου.
Ο Δρ. αλ-Νάγιεφ μάς είπε ότι, από την έναρξη της κρίσης το Μάρτιο του 2011, 67 από τα 94 εθνικά νοσοκομεία της χώρας είχαν δεχτεί επίθεση και είχαν υποστεί ζημιές, με τα 41 να βρίσκονται εκτός λειτουργίας. 174 εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας είχαν σκοτωθεί, 127 είχαν τραυματιστεί και 33 είχαν απαχθεί. Επιπλέον, 1921 κέντρα πρωτοβάθμιας υγείας είχαν υποστεί ζημιές και 678 βρίσκονταν εκτός λειτουργίας. 421 ασθενοφόρα είχαν χαθεί ή βρίσκονταν εκτός λειτουργίας, και 197 οχήματα υποστήριξης είχαν υποστεί βλάβη, με τα 169 να βρίσκονται εκτός λειτουργίας (al Nayef 2013). Αυτή η κλίμακα καταστροφής δείχνει ότι οι υποστηριζόμενες από τη Δύση ένοπλες ομάδες προσπαθούσαν να καταστρέψουν ένα λειτουργικό κράτος, ενώ ελάχιστα ενδιαφέρονταν για τη λαϊκή υποστήριξη.
Ωστόσο, αν κανείς διαβάσει τις ιστορίες των υποστηρικτών των ένοπλων ομάδων μπορεί και να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η συριακή κυβέρνηση καταστρέφει συστηματικά το ίδιο το σύστημα υγείας της. Λιγότερο από δύο εβδομάδες από τη συνάντησή μας με τον υπουργό Υγείας, το περιοδικό Time δημοσίευσε μια ιστορία σχετικά με την υγειονομική κρίση στην Συρία, εφιστώντας την προσοχή σε ένα φερόμενο χτύπημα εναντίον του νοσοκομείου Νταρ αλ-Σιφά (Χαλέπι) από τη συριακή πολεμική αεροπορία, που είχε λάβει χώρα πάνω από ένα χρόνο πριν, και μιλώντας για αποκαρδιωμένους γιατρούς που εγκαταλείπουν τη χώρα (Baker 2014). Μια επιτροπή του ΟΗΕ για τη Συρία εξέδωσε μια έκθεση τον Οκτώβριο του 2013 στην οποία κατηγορούσε και τις δύο πλευρές για επιθέσεις σε νοσοκομεία. Κατηγορούσε επιπλέον τη συριακή κυβέρνηση για «μεροληπτική άρνηση του δικαιώματος στην υγεία ως όπλο πολέμου» (OHCHR 2013). Η επιτροπή αναφερόταν σε επιθέσεις εναντίον παραστρατιωτικών κλινικών και κέντρων υγείας που είχαν καταληφθεί από τις ένοπλες ομάδες.
Βεβαίως οι συριακές ένοπλες δυνάμεις έχουν βομβαρδίσει κάποια νοσοκομεία, όπως το νοσοκομείο SKT στην αλ-Χούντα στο ανατολικό Χαλέπι (OHCHR 2013) μετά την κατάληψή του από ένοπλες ομάδες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συριακή κυβέρνηση αρνείται να επιτρέψει σε τρομοκρατικές ομάδες να διαχειρίζονται νοσοκομεία εντός της Συρίας· υπάρχει όμως μεγάλη αμφιβολία για το αν αυτό συνιστά πράγματι παραβίαση του ανθρωπιστικού δικαίου. Η κυβέρνηση θα έλεγε ότι τα τραυματισμένα μέλη των ένοπλων ομάδων μπορούν να λάβουν περίθαλψη σε νοσοκομεία που λειτουργούν υπό κυβερνητικό έλεγχο. Αυτό δε συνιστά άρνηση υγειονομικής περίθαλψης. Αλλά η επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών αναφέρεται σε ομάδες «αντιπολίτευσης» και όχι σε παράνομες ένοπλες ομάδες, προκαλώντας σύγχυση στο θέμα. Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο έχει κάποια «κενά» σε αυτόν τον τομέα, αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι το αμερικανικό δίκαιο πάει παραπέρα από τη συριακή πρακτική, απαγορεύοντας την παροχή «φαρμάκων» σε τρομοκρατικές οργανώσεις (Lewis, Modirzadeh and Blum 2015). Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς οποιοδήποτε κράτος να επιτρέπει σε αντικυβερνητικές ένοπλες ομάδες να καταλάβουν και να λειτουργήσουν δημόσια νοσοκομεία.
Μερικές φορές τα νοσοκομεία φαίνεται να έχουν γίνει το κέντρο του πολέμου. Ο ΟΗΕ αναφέρει ότι οι μαχητές της Ταξιαρχίας Φαρούκ επιτέθηκαν στο Εθνικό Νοσοκομείο στο Τζουράτ αλΣαγιά [στη Χομς] … [και] μετά από αρκετές ημέρες «αντίστασης από τις κυβερνητικές δυνάμεις, η Ταξιαρχία αλ-Φαρούκ ανέλαβε τον έλεγχο του νοσοκομείου. Η Ταξιαρχία δεν έλαβε καμία προφύλαξη ώστε να αποφύγει θύματα αμάχους ή να προστατεύσει τους ασθενείς και τους τραυματίες κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Κυβερνητικές δυνάμεις απάντησαν στις 17 Απριλίου με εναέριο βομβαρδισμό, ο οποίος κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό το νοσοκομείο» (OHCHR 2013: 4). Ωστόσο, τις περισσότερες φορές οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών αναφέρουν τις ιστορίες βασισμένες σε αντισυριακές, συνδεδεμένες με τη Δύση πηγές.
Οι ένοπλες ομάδες έχουν κινηματογραφήσει τους εαυτούς τους να καταστρέφουν νοσοκομεία, με την αιτιολογία ότι τα νοσοκομεία αυτά κουράρουν κυβερνητικούς στρατιώτες ή ότι έχουν καταληφθεί από στρατιώτες. Μπορούμε να ακούσουμε τα μέλη της Ταξιαρχίας Φαρούκ (FSA) να πανηγυρίζουν φωνάζοντας «ο Θεός είναι Μεγάλος» (Αλλάχου ακμπάρ) αφού είχαν ανατινάξει το δημόσιο νοσοκομείο στο Κουσαΐρ το 2012 (0xTRX007 2012). Λένε: «Η αλ-Φαρούκ ανατίναξε το εθνικό νοσοκομείο, το οποίο στο παρελθόν ήταν για το λαό αλλά τώρα χρησιμοποιείται από τις δυνάμεις του Άσσαντ» (Telegraph 2012). Στα μέσα του 2013 μια άλλη ομάδα του FSA επιτέθηκε χωρίς προειδοποίηση στο Εθνικό Νοσοκομείο της Νταράα. Ένας από τους Ισλαμιστές είπε ότι η ομάδα του σκέφτηκε πως «υπήρχαν περίπου 50 ασθενείς στο νοσοκομείο, και όλοι τους σχετίζονταν με την κυβέρνηση» (OHCHR 2013: 4).
Η επίθεση στο νοσοκομείο αλ-Κίντι (Χαλέπι) αναφέρθηκε με μια ποικιλία τρόπων στα ΜΜΕ. Το BBC χρησιμοποίησε τον τίτλο: «Οι αντάρτες της Συρίας ανακαταλαμβάνουν στρατηγικής σημασίας νοσοκομείο στο Χαλέπι». Στην εισαγωγή έλεγε ότι το «τεράστιο φορτηγό-βόμβα αυτοκτονίας» κατάφερε «να ανακτήσει ένα στρατηγικής σημασίας ερειπωμένο νοσοκομείο που είχε καταληφθεί από τους πιστούς του Άσσαντ» (BBC 2013). Η ανατίναξη ολόκληρου του κτηρίου είναι ένας μάλλον περίεργος τρόπος να «ανακαταλάβει» κανείς ένα νοσοκομείο. Το νοσοκομείο αλ-Κίντι λέγεται ότι ήταν «ένα αχρησιμοποίητο κτήριο» και «σύμφωνα με μια ανεπιβεβαίωτη έκθεση 35 αντάρτες πέθαναν κατά την επίθεση» (BBC 2013). Εδώ είναι απαραίτητη μια μικρή μετάφραση της ιστορίας αυτής. Οι «αντάρτες» αυτοί ήταν κατά κύριο λόγο μη Σύροι τρομοκράτες του συριακού παραρτήματος της αλ-Κάιντα, Τζαμπάτ αλ-Νούσρα, και σύμμαχοί τους από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA). Οι «πιστοί του Άσσαντ» ήταν το προσωπικό ενός μεγάλου νοσοκομείου και δυνάμεις ασφαλείας του συριακού στρατού. Ο δρ. Μαλέκ Αλί, υπουργός τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Συρίας, δήλωσε ότι το αλ-Κίντι ήταν ένα λειτουργικό εκπαιδευτικό νοσοκομείο που συνδιοικούνταν από το υπουργείο του (Anderson 2013).
Η ομάδα «Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» κατηγόρησε τις κυβερνητικές δυνάμεις για το «90% των 150 επιθέσεων σε νοσοκομεία» (PHR 2014), αλλά, με δεδομένο ότι περιλαμβάνουν το αλ-Κίντι σε αυτό το 90%, η συνολική αξιοπιστία τους είναι πολύ χαμηλή. Υπάρχουν πολλά βίντεο στο ίντερνετ που δείχνουν Ισλαμιστές να καταστρέφουν το νοσοκομείο αλ-Κίντι. Λέγεται πως 400 αντικυβερνητικοί μαχητές σκοτώθηκαν στη μάχη για τον έλεγχο του νοσοκομείου αυτού, αλλά τελικά οι Ισλαμιστές το κατέστρεψαν και στη συνέχεια κατηγόρησαν την κυβέρνηση για αυτό, λέγοντας: «Το καθεστώς είναι υπεύθυνο για την καταστροφή του νοσοκομείου, επειδή το μετέτρεψε σε στρατιωτική βάση» (Dayoub 2013).
Η σύγκρουση έχει προκαλέσει μεγάλο αντίκτυπο στην τοπική παραγωγή φαρμάκων. Πριν από την κρίση, η Συρία ήταν κατά 90% αυτάρκης στα φαρμακευτικά προϊόντα, με μια κατά βάση ιδιωτική φαρμακευτική βιομηχανία που απασχολούσε περίπου 30,000 εργαζομένους. Η χώρα ήταν σημαντικός εξαγωγέας φαρμάκων. Ωστόσο μέχρι το 2013 η παραγωγική της ικανότητα είχε συρρικνωθεί δραστικά. Τα τρία τέταρτα των εργοστασίων είχαν κλείσει, 20 από αυτά μόνο στο Χαλέπι, λόγω πραγματικών ζημιών ή φόβων ότι θα δέχονταν επίθεση, και λόγω «κλοπής και λεηλασίας … [από] ένοπλες συμμορίες» (Hamada 2013).
Σαν να μην έφταναν τα παραπάνω, οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν κάνει περαιτέρω ζημιά στο σύστημα υγείας και τη δημόσια υγεία της Συρίας. Οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει το πιο ολοκληρωμένο καθεστώς κυρώσεων ενάντια στη Συρία (OFAC 2013). Πρόσφατες κυρώσεις ξεκίνησαν το 2004, όταν η κυβέρνηση Μπους αποφάσισε ότι η Συρία «υπονόμευε τις αμερικανικές και διεθνείς προσπάθειες για τη σταθεροποίηση του Ιράκ». Στη συνέχεια, το 2011, ήρθαν οι εκτελεστικές εντολές της κυβέρνησης Ομπάμα «σε απάντηση των συνεχιζόμενων βιαιοπραγιών και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που λαμβάνουν χώρα στη Συρία». Ένα διάταγμα του Αυγούστου του 2011 απαγορεύει σε Αμερικανούς (συμπεριλαμβανομένων εταιρειών με 10% ή παραπάνω αμερικανική μετοχική σύνθεση) να πραγματοποιήσουν οποιαδήποτε «νέα επένδυση». Απαγορεύει επίσης την πώληση «οποιωνδήποτε υπηρεσιών στη Συρία», τις εισαγωγές συριακών πετρελαϊκών προϊόντων καθώς και «οποιαδήποτε συναλλαγή» ή χρηματοδότηση που σχετίζεται με τη Συρία. Μετά από αυτή τη γενική απαγόρευση, η Ουάσινγκτον επιτρέπει κάποιες εξαιρέσεις και «γενικές άδειες» (OFAC 2013). Η τελευταία διάταξη φαίνεται να περιλαμβάνει τις προμήθειες σε ένοπλους μισαλλόδοξους «αντάρτες».
Ο αντίκτυπος που είχαν οι κυρώσεις των ΗΠΑ ενισχύεται από τις κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες καταρτίστηκαν σε ένα μεγαλύτερο έγγραφο (EU 2015), το οποίο περιλαμβάνει μέτρα ενάντια σε περισσότερες από 30 χώρες. Σε γενικές γραμμές, η προσέγγιση της ΕΕ είναι λίγο περισσότερο επιλεκτική – καταρτίζει καταλόγους που περιλαμβάνουν συγκεκριμένα προϊόντα και υπηρεσίες αντί για μια γενική απαγόρευση. Επιβάλλει απαγορεύσεις στα όπλα, τον τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό, τις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα συριακά χρήματα, το χρυσό, τα διαμάντια και τα πολύτιμα μέταλλα, ενώ υπάρχουν και απαγορεύσεις στη χρηματοδότηση, τα δάνεια και την ασφάλιση, την πρόσβαση σε αεροδρόμια για «ορισμένες πτήσεις» και «ορισμένα πρόσωπα», καθώς και η δέσμευση των περιουσιακών στοιχείων «ορισμένων προσώπων, οντοτήτων και φορέων» (EU 2015). Οι κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιπλέκονται από το γεγονός ότι πολλά κράτη-μέλη έχουν τα δικά τους διαφορετικά μέτρα. Ωστόσο, φαίνεται ότι υπάρχουν «κενά» που επιτρέπουν κάποια «υποστήριξη». Οι κυρώσεις της Αυστραλίας είναι πιο κοντά στην ευρωπαϊκή προσέγγιση, περιλαμβάνοντας έναν κατάλογο εμπορευμάτων που υπόκεινται σε κυρώσεις (DFAT 2015).
Ο αντίκτυπος των κυρώσεων στη συριακή υγεία διευκρινίστηκε σε μια ακαδημαϊκή δημοσίευση του 2012 που τοποθετεί τον αντίκτυπο αυτό στο πλαίσιο ορισμένων σημαντικών επιτευγμάτων προ κρίσης. Η Συρία είχε εντυπωσιακές επιτυχίες στη δημόσια υγεία από το 1970 και μετά, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπ’ όψη το σχετικά χαμηλό επίπεδο εισοδήματος στη χώρα. Αναπτύχθηκε ένα καλά ενοποιημένο και ως επί το πλείστον δημόσιο σύστημα υγείας, και αυτό έφερε αποτελέσματα. Μεταξύ του 1970 και του 2010 η βρεφική θνησιμότητα μειώθηκε από 132 σε 14, και η μητρική θνησιμότητα από 482 σε 45 (Sen, al Faisal and Al Saleh 2012: 2). Ωστόσο, οι οικονομικές κυρώσεις έριξαν την αξία της συριακής λίρας και ανέβασαν τις τιμές των καυσίμων και βασικών τροφίμων. Η μελέτη υποδεικνύει τρεις τρόπους με τους οποίους οι κυρώσεις επηρέασαν την υγεία στη Συρία. Πρώτον, οι τιμές πολλών βασικών αγαθών (όπως το γάλα, το φυσικό αέριο, το ρύζι και οι ντομάτες) τριπλασιάστηκαν κατά το πρώτο έτος των κυρώσεων, καθώς τα εισοδήματα μειώνονταν, καθιστώντας τα αγαθά αυτά μη προσβάσιμα. Αυτό το έλλειμμα στη διατροφή είχε μεγάλο αντίκτυπο, ειδικά στις μητέρες και τα μωρά. Δεύτερον, εκτοξεύτηκε το κόστος των φαρμάκων για μη μεταδοτικές ασθένειες. Οι κυρώσεις έχουν μπλοκάρει «την είσοδο βασικών ιατρικών ειδών στη χώρα, μεταξύ των οποίων φάρμακα για τον καρκίνο, το διαβήτη και τις καρδιακές παθήσεις». Πολλοί πρόσφυγες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα αναζητώντας επείγουσα θεραπεία. Τρίτον, οι διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος σε όλες σχεδόν τις περιοχές (που συχνά επιδεινώνονται από τις επιθέσεις των ένοπλων ομάδων στις γραμμές και τους σταθμούς ηλεκτρικού ρεύματος) θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές των ευάλωτων ανθρώπων στις ακραίες θερμοκρασίες του χειμώνα και του καλοκαιριού, όταν η θέρμανση και η ψύξη είναι περισσότερο απαραίτητη (al Faisal and Al Saleh 2012: 3-4).
Παρά τις τεράστιες αυτές προκλήσεις, οι υπηρεσίες υγείας στη Συρία παραμένουν ως επί το πλείστον δωρεάν, με δεκάδες εκατομμύρια δωρεάν επισκέψεις σε γιατρό κάθε χρόνο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνεργάζεται με τη συριακή κυβέρνηση, τη διαχειριζόμενη από την κυβέρνηση Συριακή Αραβική Ερυθρά Ημισέληνο και τους επαρχιακούς κυβερνήτες ώστε να βοηθήσει στη διατήρηση των υπηρεσιών. Για παράδειγμα, στα τέλη Οκτωβρίου του 2015, ο κυβερνήτης της Νταράα, Μοχάμαντ Χάλεντ αλΧανούς, συναντήθηκε με την εκπρόσωπο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Elizabeth Hoff, για να σχεδιάσουν προγράμματα υγειονομικής υποστήριξης σε αυτή την τσακισμένη από τον πόλεμο περιφέρεια (SANA 2015a). Η Κούβα, ένας διεθνής εταίρος με μεγάλη δυναμική στον τομέα της υγείας και των φαρμάκων, υποστήριξε τη Συρία παρέχοντάς της βοήθεια για την ανοικοδόμηση των τομέων υπηρεσιών υγείας, φαρμακευτικής και βιολογίας. Το 2014 ο υπουργός Υγείας της Συρίας έδωσε στην Κούβα έναν κατάλογο με αναγκαία αντικείμενα, και η χώρα της Καραϊβικής έχει ήδη παράσχει αρκετά από αυτά, όπως συσκευές αιμοκάθαρσης και μια σειρά φαρμάκων (Ismael 2014). Η Κίνα έχει επίσης αρχίσει να παρέχει «φάρμακα και εξοπλισμό υγείας» στη συριακή κυβέρνηση (SANA 2015b). Ορισμένες από τις χώρες που επιβάλλουν κυρώσεις επιτρέπουν με υποκρισία κάποια επιλεκτικά προγράμματα βοήθειας, τα οποία συχνά πηγαίνουν σε τμήματα της χώρας που ελέγχονται από τους Ισλαμιστές. Πρέπει να θυμόμαστε τη μεγάλη ζημιά που υπέστη ο λαός του Ιράκ τη δεκαετία του 1990, όταν η παιδική θνησιμότητα διπλασιάστηκε υπό την πίεση των κυρώσεων (Alwan 2004: 22). Αυτά τα σκληρά μέτρα θα πρέπει να παρθούν πίσω αμέσως.
Παραπομπές
Alwan, Ala’din (2004) ‘Health in Iraq: the current situation, our vision for the future and areas of work’, Ministry of Health, Baghdad, December, online: http://www.who.int/hac/crises/irq/background/Iraq_Health_in_Iraq_second_editio n.pdf.
Anderson, Tim (2013) ‘Syria’s hospitals targeted by NATO-backed armed groups’, Oriental Review, 26 December, online: http://orientalreview.org/2013/12/26/syrias-hospitals-targeted-by-nato-backedarmed-groups/
Baker, Aryn (2014) ‘Syria’s Health Crisis Spirals As Doctors Flee’, Time, 4 February, online: http://time.com/3968/syrias-health-crisis-spirals-as-doctors-flee/
BBC (2013) ‘Syria rebels take back strategic hospital in Aleppo’, 21 December, online: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-25479725
Dayoub, Bassel (2013) ‘Suicide Bombing Leaves Historic Aleppo Hospital in Ruins’, Al Akhbar, 24 December, online: http://english.al-akhbar.com/node/18016
DFAT (2015) ‘Sanctions Regimes: Syria’, Department of Foreign Affairs and Trade, online: http://dfat.gov.au/international-relations/security/sanctions/sanctionsregimes/pages/syria.aspx
EU (2015) ‘Restrictive measures (sanctions) in force’, European Union, updated to 30.09.2015, online: http://eeas.europa.eu/cfsp/sanctions/docs/measures_en.pdf
Hamada, Abdullah (2013) ‘The Syrian Crisis: repercussions of the pharmaceutical industry’, Syrian Economic Forum, online: http://www.syrianef.org/En/the-syrian-crisis-repercussions-for-the-pharmaceuticalindustry/
Ismael, M. (2014) ‘Syria, Cuba discuss health cooperation, Health Ministry receives 100 dialysis devices’, SANA, 2 July, online: http://sana.sy/en/?p=5215
Lewis, Dustin; Naz Modirzadeh, Gabriella Blum (2015) ‘Medical Care in Armed Conflict: IHL and State Responses to Terrorism’, Lawfare, 8 September, online: https://www.lawfareblog.com/medical-care-armed-conflict-ihl-and-stateresponses-terrorism
Nayef al, Sa’ad (2013) Presentation to Australian Delegation in Solidarity with Syria, Damascus, 22 December (Dr al Nayef was, at that time, Syria’s Minister for Health)
OFAC (2015) ‘Syria Sanctions Program’, Office of Financial Assets Control, 2 August, online: http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Documents/syria.txt
OHCHR (2013) ‘Assault on medical care in Syria’, Office of the High Commissioner for Human Rights, 13 September, A/HRC/24/CRP.2, online: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/RegularSessions/Session24/Documents /A-HRC-24-CRP-2.doc.
0xTRX007 (2012) ‘NATO FSA Mercenaries Bomb the Al Watani Hospital in Qusayr, Homs/Syria’, YouTube, 5 September, online: https://www.youtube.com/watch?v=bL1xHEhzPKE
PHR (2014) ‘Anatomy of a Crisis: A Map of Attacks on Health Care in Syria’, Physicians for Human Rights, online map: https://s3.amazonaws.com/PHR_syria_map/web/index.html
SANA (2015a) ‘Daraa Governor and WHO discuss means of enhancing cooperation to support health programs and services’, Syrian Arab News Agency, 25 October, online: http://sana.sy/en/?p=59058
SANA (2015b) ‘China and Syria discuss means to enhance health cooperation’, Syrian Arab News Agency, 30 November, online: http://sana.sy/en/?p=63051
Sen, Kasturi, Waleed al Faisal and Yaser Al Saleh (2012) ‘Syria: effects of conflict and sanctions on public health’, Journal of Public Health, Jun; 35(2):195- 9, online: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23179240
Telegraph (2012) ‘Syrian rebels claim to have blown up hospital in Homs’, 4 September, online: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9521312/Syrianrebels-claim-to-have-blown-up-hospital-in-Homs.html
Avantgarde 